İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR..........................................................................xv
ÖNSÖZ....................................................................................... xvii
GİRİŞ...............................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM
TARİHÇE
I. GENEL OLARAK...................................................................5
A. Eski Çağlarda Mağlûpların Durumu ...................................9
B. Eski Milletlerde Mağlûpların Durumu..............................10
C. Yahudilerde Mağlûpların Durumu....................................11
D. Hıristiyanlıkta ve Ortaçağda Mağlûpların Durumu ..........12
E. İslâmiyette Mağlûpların Durumu......................................14
II. ESKİ ÇAĞIN SAVAŞ ANLAYIŞI VE DAYANDIĞI
HUKUKÎ İLKE......................................................................16
III. SAVAŞ ANLAYIŞINDA DEĞİŞİKLİK .............................21
IV. SAVAŞTA HASTA VE YARALILARIN KORUNMASI
FİKRİ......................................................................................25
A. Düşman Hasta ve Yaralılarının Korunması Fikri .............25
B. Solferino Savaşı ................................................................30
C. “Bir Solferino Hatırası” ....................................................31
D. Jean Henry Dunant’ın İki Önerisi .....................................32
V. SAVAŞIN İNSANÎLEŞTİRİLMESİ GAYRETLERİ .........32
A. Cenevre Halk Menfaatleri Derneği ve Beşler Komitesi ...33
1. Genel Olarak................................................................33
2. 1863 Cenevre Milletlerarası Konferansı .....................33
3. 1863 Cenevre Milletlerarası Konferansının
Kararları.......................................................................34
B. 1864 Cenevre Konferansı..................................................35
ii Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
1. Genel Olarak...............................................................35
2. 22 Ağustos 1864 tarihli Cenevre Sözleşmesi .............36
3. Sözleşmeyi İmzalayan ve Sözleşmeye Katılan Devletler
ile Türkiye ...................................................................37
4. Sözleşmenin Devletler Hukuku Kodifikasyonu
Bakımından Önemi .....................................................39
C. 1864 Cenevre Sözleşmesi’nin Değiştirilmesi Projeleri ....40
1. 1868 Cenevre Projesi ..................................................40
2. 1874 Brüksel Projesi ...................................................40
D. 1899 I. La Haye Barış Konferansı ....................................41
1. 1864 Cenevre Sözleşmesi’nin Deniz Savaşlarında da
Uygulanmasına Dair 29 Temmuz 1899 Tarihli
Sözleşme .....................................................................41
a. 29 Temmuz 1899 Tarihli Sözleşme
Hükümleri............................................................. 42
b. Sözleşmeyi İmzalayan ve Sözleşmeye Katılan
Devletler ............................................................... 42
2. 864 Cenevre Sözleşmesinin Değiştirilmesi Önerisi....42
E. 6 Temmuz 1906 Tarihli Cenevre Sözleşmesi...................43
1. Genel Olarak ...............................................................43
2. Sözleşmeyi İmzalayan ve Sözleşmeye Katılan
Devletlerle Türkiye’nin İhtirazî Kaydı........................43
3. 1906 Cenevre Sözleşmesi’nin 1864 Cenevre
Sözleşmesi’yle Karşılaştırılması .................................45
F. 1907 II. La Haye Barış Konferansı...................................49
1. Genel Olarak ...............................................................49
2. 1906 Cenevre Sözleşmesi’nin Deniz Savaşlarında da
Uygulanmasına Dair 18 Ekim 1907 Tarihli
Sözleşme .....................................................................52
3. 18 Ekim 1907 Tarihli X. La Haye Sözleşmesi
Hükümleri ...................................................................52
Tarih İçinde Cenevre Sözleşmeleri iii
G. 1911 yılında Osmanlı İmparatorluğu Tarafından Orduya
Yayınlanan “Beyanname”.................................................54
H. 1918 Tarihli Kızılhaç Komitesi Kararı .............................58
İ. 27 Temmuz 1929 Cenevre Sözleşmesi .............................60
1. Genel olarak ................................................................60
2. Sözleşmeyi İmzalayan ve Sözleşmeye Katılan Devletler
ile Türkiye ...................................................................61
3. Sözleşmenin Devletler Hukukundaki Önemi ..............61
4. 1906 ve 1929 Cenevre Sözleşmelerinin
Karşılaştırılması...........................................................62
İKİNCİ BÖLÜM
KARADA VE DENİZDE HASTA, YARALI VE
KAZAZEDELERİN VAZİYETLERİNİN ISLAHI
HAKKINDA 1949 CENEVRE SÖZLEŞMELERİ’NİN
HAZIRLANMASI VE KABULÜ
I. 1949 CENEVRE SÖZLEŞMELERİ HAZIRLIK
KONFERANSLARI..............................................................67
A. 27 Temmuz 1929 Cenevre Sözleşmesinin Değiştirilmesi
Teşebbüsü..........................................................................67
B. 1945 Yılı Toplantısı ..........................................................68
C. 1946 Yılı Toplantıları........................................................69
1. Oxford Toplantısı ........................................................69
2. Cenevre Hazırlık Konferansı.......................................69
D. 1947 Yılı Milletlerarası Kızılhaç Komitesi Toplantısı .....70
E. 1948 Yılı Stockholm Konferansı ......................................71
F. 1949 Yılı Cenevre Konferansı ..........................................71
II. 12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ CENEVRE
SÖZLEŞMELERİ .................................................................73
A. Kabûl Edilen Sözleşmeler.................................................73
iv Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
B. Sözleşmeleri İmzalayan ve Sözleşmelere Katılan
Devletler............................................................................74
III. 1949 CENEVRE SÖZLEŞMELERİ’NİN DEVLETLER
HUKUKUNUN KODİFİKASYONUNDAKİ ÖNEMİ ......75
IV. 1949 CENEVRE SÖZLEŞMELERİ’NİN
KARAKTERİSTİĞİ VE GENEL HÜKÜMLERİ.............77
A. Sözleşmelerin Karakteristiği.............................................77
B. Sözleşmelerin Genel ve Müşterek Hükümleri..................78
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
“HARP HALİNDEKİ SİLÂHLI KUVVETLERİN HASTA VE
YARALILARININ VAZİYETLERİNİN ISLAHI HAKKINDA
12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ CENEVRE SÖZLEŞMESİ”NİN
İNCELENMESİ
I. SÖZLEŞME HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASINI
GEREKTİREN HALLER....................................................79
A. Sözleşmenin Zaman Bakımından Uygulanmasını
Gerektiren Haller ..............................................................79
1. Sulh Zamanı ................................................................79
2. Harp Zamanı ve Silâhlı Anlaşmazlık ..........................82
B. Sözleşmenin Yer İtibariyle Uygulanmasını Gerektiren
Hâl.....................................................................................85
II. SÖZLEŞMEYİ UYGULAYACAK OLANLAR..................85
A. Sözleşmeye Bağlı Kalacak Olanlar...................................85
1. Âkidler.........................................................................85
2. Sözleşmeye Taraf Olmayan Bir Muharibin Katıldığı
Anlaşmazlıkta Âkidler ................................................86
B. Anlaşmazlığa Katılmamış Olan Devletler........................86
1. Temsilci Devletler (Hâmi Devletler) ..........................87
2. Tarafsız Devletler........................................................88
Tarih İçinde Cenevre Sözleşmeleri v
C. Sözleşmeyi Diğer Uygulayacak Olanlar...........................89
1. İnsanî Teşekküller .......................................................89
a. Milletlerarası Kızılhaç Komitesi (I.C.R.C.)
(C.I.C.R.) ..............................................................92
b. Birleşmiş Kızılhaç Heyeti.....................................94
c. Kızılhaç Dernekleri Birliği (L.S.C.R.) (Şimdiki
adıyla Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri
Federasyonu).........................................................95
d. Millî Kızılhaç Dernekleri....................................100
aa. Kızılhaç Dernekleri.......................................101
bb. Kızılay Derneği ............................................102
cc. Kızılaslan ve Güneş Derneği ........................110
2. Halk ve Yardımcı Dernekler .....................................110
III. SÖZLEŞME İLE HİMAYE GÖRECEK OLANLAR.....112
A. Himaye Görecek Kişiler..................................................112
1. Muharebe Etmeyenler ...............................................113
2. Yaralı ve Hastalar......................................................113
3. Seyyar Sağlık Birlikleri.............................................115
a. Seyyar Sağlık Birliklerinin Korunması Şartı......116
b. Koruma Şartının Tahakkukuna Engel
Sayılmayacak Haller...........................................116
4. Sağlık İşlerinde Çalışan Personel ..............................117
a. Sağlık İşleri ile İlgili Personel ............................117
b. Sağlık İşleri için Eğitilmiş Askerler ...................120
c. Sağlık İşleri ile İlgili Derneklerin Personeli .......122
aa. Millî Yardım Dernekleri Personeli ..............122
bb. Bir Tarafsız Memlekette Bulunan Yardım
Dernekleri Personeli....................................124
5. Silâhlı Kuvvetlere Mensup İmam ve Rahipler..........125
vi Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
6. Himaye Altındayken Düşman Eline Düşenler..........127
B. Himaye Görecek Müessese ve Eşyalar...........................127
1. Sağlık Servisine Bağlı Sabit Müesseseler.................127
2. Hastane Gemileri.......................................................128
3. Sıhhiye Uçakları........................................................128
4. Sağlık Malzemesi, Bina ve Depolar..........................130
C. Sıhhî Nakliyat .................................................................130
D. Ölüler..............................................................................131
IV. HİMAYE GÖRENLER İÇİN ALINACAK TEDBİRLER
VE YAPILACAK İŞLER ...................................................131
A. Yaralı ve Hastalar için Alınacak Tedbirler ve
Yapılacak İşler................................................................131
B. Ölüler için Yapılacak Muameleler..................................133
1. 1906 Cenevre Sözleşmesi .........................................133
2. 1929 Cenevre Sözleşmesi .........................................133
3. 1949 Cenevre Sözleşmesi .........................................134
4. Gömülme Hakkı........................................................135
C. Yaralı ve Ölülerin Toplanması Hakkında Uygulama .....136
V. HİMAYE GÖRECEK KİŞİLERE, MÜESSESE VE
EŞYALARA YAPILMAYACAK MUAMELELER........137
A. Kişilere Yapılmayacak Muameleler ...............................137
1. Muharebe Etmeyenlere Yapılmayacak
Muameleler ...............................................................137
2. Hasta ve Yaralılar Hakkında Yapılmayacak
Muameleler ...............................................................137
3. Sağlık Personeli ile Din Adamlarına Yapılmayacak
Muameleler ...............................................................139
4. Personele Yapılmayacak Muameleler.......................140
B. Müessese ve Eşyalara Yapılmayacak Muameleler.........140
Tarih İçinde Cenevre Sözleşmeleri vii
1. Sabit Sağlık Müesseseleri ve Seyyar Sıhhiye
Birlikleri ....................................................................140
2. Hastane Gemileri ......................................................140
3. Sıhhiye Uçakları........................................................141
4. Sağlık Malzeme ve Depoları .....................................141
5. Yardım Cemiyetlerinin Malı .....................................141
VI. HİMAYE EDİLECEK KİŞİLERİN TÂBİ OLACAKLARI
STATÜ..................................................................................142
A. Harp Esiri Sayılacak Olanlar...........................................142
B. Harp Esiri Sayılmamakla Beraber Harp Esirlerine Ait
Sözleşme Hükümlerinden Yararlanacak Olanlar............142
VII. SAĞLIK MAHAL VE BÖLGELERİ .............................143
A. Sağlık Bölgelerinin Sahip Olması Gereken Şartlar ..........144
B. Sağlık Bölgelerinin Tâbi Tutulacakları Hükümler............145
VIII. ALÂMETİ FÂRİKA (BELİRTİCİ İŞARET)................145
A. Alâmeti Fârikanın Şekli ..................................................146
1. Kızılhaç (Salibiahmer) ..............................................146
2. Kızılay (Hilâliahmer) ................................................147
3. Kızılaslan ve Güneş (Şîr ve Hurşidi Sürh)................149
4. Davut’un Kalkanı ......................................................149
B. Alâmeti Fârikanın Bulunacağı Yerler ve Alâmeti Fârikayı
Taşıyacak Teşekküller.....................................................150
C. Alâmeti Fârikayı Taşıyacak Personel .............................151
D. Alâmeti Fârikanın Kötüye Kullanılmasının Men’i .........152
IX. SÖZLEŞMENİN TARAFLARA “ÖZEL ANLAŞMALAR”
YAPMA HAKKINI TANIMASI........................................155
A. Genel Olarak ...................................................................155
B. Sözleşmenin Özel Anlaşma Yapılmasını Uygun Gördüğü
Haller...............................................................................157
C. Özel Anlaşmaların Kapsamı ...........................................158
viii Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
X. 1949 CENEVRE SÖZLEŞMESİ’NİN GETİRDİĞİ
YENİLİKLER .....................................................................158
A. Hasta ve Yaralılar Bakımından.......................................158
B. Sağlık ve Din Personeli Bakımından..............................160
C. Sağlık Bölgeleri, Müesseseleri ve Kuruluşları
Bakımından.....................................................................160
D. Sağlık Taşıtları Bakımından ...........................................161
E. Korunma İşaretleri Bakımından......................................162
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
“SİLÂHLI KUVVETLERİN DENİZDEKİ HASTA, YARALI
VE KAZAZEDELERİNİN DURUMLARININ ISLAHI
HAKKINDA 12 AĞUSTOS 1949 CENEVRE
SÖZLEŞMESİ”NİN İNCELENMESİ
I. GENEL OLARAK..................................................................163
A. 22 Ağustos 1864 tarihli Cenevre Sözleşmesi Kurallarının
Deniz Muharebelerine Uygulanması Hakkında
Düzenlenen 1899 Tarihli Sözleşme ................................163
B. Savaş Halindeki Orduların Yaralı ve Hastalarına
Müteallik Cenevre Sözleşmesi Prensiplerinin Deniz
Muharebelerine de Uygulanmasına Dair 18 Ekim
1907 Tarihli X. La Haye Sözleşmesi..............................164
C. Deniz Savaşları ile İlgili Bağımsız Bir Sözleşme
Hazırlanmasının Sebepleri..............................................165
D. Silâhlı Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaralı ve
Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahı için 12 Ağustos
1949 Tarihli Cenevre Sözleşmesi ...................................166
E. Deniz Sözleşmesinin Bazı Özel Hükümleri....................166
II. 12 AĞUSTOS 1949 DENİZ SÖZLEŞMESİNİN KARA
SÖZLEŞMESİNDEN FARKLI HÜKÜMLERİ...............167
A. Deniz Kazazedeleri.........................................................167
Tarih İçinde Cenevre Sözleşmeleri ix
B. Harp Gemilerinin Yaralı, Hasta ve Kazazedelerini İsteme
Hakkı...............................................................................167
C. Himaye Göreceklerin Tâbi Olacağı Statü .......................168
D. Himaye Görecek Deniz Vasıtaları ..................................168
1. Hastane Gemileri.......................................................168
a. Askerî Hastane Gemileri.....................................169
b. Özel Hastane Gemileri........................................169
c. Tarafsız Ülkelerin Hastane Gemileri ..................169
2. Diğer Deniz Araçları .................................................170
a. Her Çeşit Tarafsız Gemiler.................................170
b. Tahlisiye Sandalları ............................................170
c. Sahil Tahlisiye Tekneleri....................................170
d. Sağlık Ulaştırma Vasıtaları.................................170
3. Hasta Revirleri (Hasta Kamaraları)...........................171
E. Himaye Görmenin Şartları .............................................171
1. Bildirme Şartı ............................................................171
2. Tonaj Şartı .................................................................171
3. Belirtici İşaret Taşıma Şartı.......................................172
4. Diğer Şartlar ..............................................................173
5. Tarafsızlığı İhlâl Etmemek........................................173
F. Himayenin Sağlayacağı Ayrıcalıklar ..............................173
III. SÖZLEŞMENİN GETİRDİĞİ YENİLİKLER ................174
BEŞİNCİ BÖLÜM
İNSANCIL HUKUK VE EK PROTOKOLLER
I. GENEL OLARAK...............................................................177
II. TERMİNOLOJİ ..................................................................180
III. ULUSLARARASI İNSANCIL HUKUK VE İNSAN
HAKLARI HUKUKU .........................................................182
x Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
IV. ULUSLARARASI İNSANCIL HUKUKUN
UYGULANMA ZAMANI ..................................................184
V. EK PROTOKOLLER.........................................................188
VI. 12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ CENEVRE
SÖZLEŞMELERİNE EK ULUSLARARASI
SİLÂHLI ÇATIŞMALARIN MAĞDURLARININ
KORUNMASINA İLİŞKİN 8 HAZİRAN 1977
TARİHLİ I NO’LU PROTOKOL.....................................190
A. Genel İlkeler ve Uygulanma Zamanı..............................190
1. I. Protokolün Genel İlkeleri.......................................190
2. I. Protokolün Uygulanma Zamanı.............................191
3. I. Protokolün 1. Maddesinin 4. Fıkrası......................191
4. Nitelikli Kişiler (md.6)..............................................192
B. Yaralılar, Hastalar ve Deniz Kazazedeleri Bakımından
Genel Koruma.................................................................193
1. Tanımlar....................................................................193
2. Uygulama Alanı ........................................................193
a. Bu hükümlerin uygulanacağı şahıslar ................ 193
b. Bu hükümleri uygulayacak olanlar..................... 196
3. Koruma ve Bakım .....................................................196
4. Kişilerin Korunması..................................................197
5. Sıhhî Birimlerin Korunması......................................198
6. Sivil Sıhhî Birimlerin Korunmasının Sona
Ermesi .......................................................................199
7. Sivil Sıhhî Birimlere El Konulmasına Getirilen
Sınırlamalar...............................................................200
8. Sivil Sıhhî ve Dinî Personelin Korunması ................201
9. Genel Olarak Tıbbî Misyonun Korunması................202
10. Sivil Halkın ve Yardım Kuruluşlarının Rolü............202
11. Teşhis Etme...............................................................203
Tarih İçinde Cenevre Sözleşmeleri xi
C. Sıhhî Nakliyat .................................................................203
1. Korunacak Olan Sıhhî Araçlar ve Personel...............204
a. Hastane Gemileri ve Sahil Kurtarma Tekneleri..204
b. Diğer Sıhhî Gemiler ve Tekneler........................204
2. Sıhhî Hava Taşıtlarının Yere İnmesi ve Teftişi.........205
D. Kayıp ve Ölü Kişiler .......................................................207
1. Kayıp Kişiler .............................................................207
2. Ölüler.........................................................................209
E. Kızılhaç ve Diğer İnsancıl Kuruluşların Faaliyetleri ......209
F. Değerlendirme.................................................................210
VII. 12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ CENEVRE
SÖZLEŞMELERİNE EK ULUSLARARASI OLMAYAN
SİLÂHLI ÇATIŞMA MAĞDURLARININ
KORUNMASINA İLİŞKİN 8 HAZİRAN 1977 TARİHLİ
II NO’LU PROTOKOL ....................................................211
A. Uygulama Alanı ..............................................................211
1. Maddî Uygulama Alanı.............................................211
2. Kişisel Uygulama Alanı ............................................212
B. Özgürlükleri Sınırlandırılan Kişiler ................................212
C. Koruma ve Bakım ...........................................................213
D. Arama..............................................................................213
E. Tıbbî ve Dinî Personelin Korunması ..............................214
F. Tıbbî Görevlilerin Genel Olarak Korunması ..................214
G. Tıbbî Birimlerin ve Tıbbî Nakliye Araçlarının
Korunması.......................................................................214
H. Ayırt edici İşaret..............................................................215
İ. Değerlendirme.................................................................215
xii Prof. Dr. Zehra ODYAKMAZ
VIII. 12 AĞUSTOS 1949 TARİHLİ CENEVRE
SÖZLEŞMELERİNE EK ve İLÂVE BİR AYIRDEDİCİ
AMBLEME İLİŞKİN 8 ARALIK 2005 TARİHLİ III
NO’LU PROTOKOL..........................................................217
A. Ayırt Edici İşaretler ........................................................217
B. Uluslararası Kızılhaç Komitesi ve Uluslararası Kızılhaç
ve Kızılay Örgütleri Federasyonu...................................218
C. Birleşmiş Milletler Koruması Altına Verilen
Misyonlar........................................................................218
D. Kötüye Kullanımın Yasaklanması ve
Cezalandırılması .............................................................218
E. Değerlendirme ................................................................219
ALTINCI BÖLÜM
MÜEYYİDELER, ÖNERİLER VE SONUÇ
I. GENEL OLARAK .............................................................221
II. EVRENSELLİK PRENSİBİ.............................................223
III. MÜEYYİDELERİN UYGULANMASI ŞARTI..............224
A. Sözleşmelerin Vahim Şekilde İhlâli ...............................224
B. Ağır Suç Sayılan Haller..................................................225
IV. TÜRK HUKUKUNDA MÜEYYİDELER .......................225
A. Türk Ceza Kanunu’nda Yer Alan Müeyyideler..............225
B. Askerî Ceza Kanunu’nda Yer Alan Müeyyideler...........226
V. GENEL DEĞERLENDİRME...........................................227
VI. SÖZLEŞMELERİN TÜRKÇE METİNLERİ.................229
VII. ÖNERİLERİMİZ..............................................................230
VIII. SONUÇ..............................................................................232
KAYNAKÇA ..............................................................................235
EKLER
I. Harb Felâketzedelerinin Himayesine Dair 12 Ağustos 1949
tarihli Cenevre Sözleşmelerinin Onanması Hakkında
Kanun.....................................................................................251
II. Harb Halindeki Silâhlı Kuvvetlerin Hasta ve Yaralılarının
Vaziyetlerinin Islahı Hakkında 12 Ağustos 1949 Tarihli
Cenevre Sözleşmesi...............................................................252
III. Silâhlı Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaralı ve
Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahı Hakkında
12 Ağustos 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmesi ......................289