Tanıma ve Tenfiz Davalarında Kararı Veren Mahkemenin Yetkisinin Denetimi

Yabancı devlet mahkemelerinden verilen bir kararın Türk hukukunda etki doğurabilmesi için tanınması ya da tenfiz edilmesi gerekmektedir. Tanıma ve tenfiz koşulları her hukuk sisteminde farklılık gösterebilmekle beraber, kararı veren mahkemenin yetkili oluşu hemen her hukuk sisteminde tanıma ve tenfiz için aranan bir koşul olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanıma ya da tenfiz talep edilen ülke mahkemelerinin münhasır yetkisinin varlığı çoğu hukuk sisteminde bir tenfiz engeli olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanı sıra, kararı veren mahkemenin yetkisinin ne şekilde denetleneceği konusunda farklı sistemler mevcuttur. Türk hukukunda, mülga 2675 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un yürürlükte olduğu dönemde tanıma ve tenfiz davalarında münhasır yetki bakımından bir denetim yapılmakta; buna karşılık kararı veren mahkemenin yetkisine ilişkin bir denetim yapılmamaktaydı. 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun'un 54. maddesinin b bendinde ise, "ilamın, dava konusu veya taraflarla gerçek bir ilişkisi bulunmadığı halde kendisine yetki tanıyan bir devlet mahkemesince verilmemiş olması" bir tenfiz şartı olarak düzenlenmiş, böylece kararı veren mahkemenin yetkisinin "aşırı yetki" bakımından denetimi öngörülmüştür. Türk hukuku bakımından yenilik teşkil eden bu hükmün uygulanmasında hangi esasların gözetileceği hususu önem arz etmektedir. Çalışmamızda, öncelikle münhasır yetkiye ilişkin açıklamalara yer verilmiş daha sonra, tanıma ve tenfiz davalarında kararı veren mahkemenin yetkisinin denetimine dair çeşitli hukuk sistemleri incelenerek Türk hukukundaki denetime ilişkin esaslar üzerinde durulmuştur. (Tanıtım yazısından)

İÇİNDEKİLER XI
GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
LEX FORİNİN "MÜNHASIR YETKİSİNDEN" KAYNAKLANAN KONTROL
I. Münhasır Yetki Kavramı
A. Genel Olarak
B. Münhasır Yetkinin Kabulünün Nedenleri ve Önemi
C. Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Kapsamında Münhasır Yetki
II. Tanıma ve Tenfiz Davaları Bakımından Münhasır Yetkinin Var Olduğu Haller
A. Sicile Etki Eden Davalarda Yetki
B. Miras Davalarında Yetki
C. Sözleşmenin Zayıf Tarafını Korumaya Yönelik Yetki Kuralları
D. Vesayete İlişkin Uyuşmazlıklarda Yetki
E. Şirketler ve Diğer Tüzel Kişilere İlişkin Uyuşmazlıklarda Yetki
F. İcra ve İflas Davalarında Yetki
G. Münhasır Yetki ile Yetki Sözleşmeleri Arasındaki İlişki
İKİNCİ BÖLÜM
YABANCI MAHKEME İLE UYUŞMAZLIK ARASINDAKİ BAĞLANTININ VARLIĞINI TESPİTE YÖNELİK KONTROL
I. Genel Olarak
A. Tenfize Konu Kararı Veren Mahkemenin Yetki Kuralları Uyarınca Kontrol
B. Tenfiz Mahkemesinin Yetki Kuralları Uyarınca Kontrol
C. Dolaylı Yetki Kuralları Uyarınca Kontrol
D. Değerlendirme
II. Yabancı Mahkemenin Aşırı Yetkisinin Tenfiz Mahkemesi Tarafından Denetimi
A. Aşırı Yetki Kavramı ve Koruduğu Menfaatler
B. Aşırı Yetki Denetimine İlişkin Esaslar
C. Aşırı Yetki Halleri
SONUÇ
KAYNAKÇA