Sosyal Güvenlik Rehberi

"Sosyal güvenlik, klasik tabirle beşikten mezara kadar insan hayatının gündeminde olan bir müessesedir. Gerçekten de doğum yardımlarıyla başlayan süreç, cenaze yardımlarına kadar devam eder. Sadece çalışanların değil, ev hanımı, işsiz, öğrenci, emekli ve kısacası 72 milyonun ortak paydasıdır. Bununla beraber hayatımızın tamamına yayılan sosyal güvenlik, en az bilinen ve yine en az uzman yetiştirdiğimiz alanlardan birisidir. Esasında bu alanda yazılmış hatırı sayılır sayıda kaynak kitap mevcuttur. Fakat bu kitapların neredeyse tamamına yakını, muhasebeci, mali müşavir, personel ve insan kaynakları yöneticileri gibi konuya mesleki ilgi duyan çevrelere hitap etmektedir. Sınırlı sayıdaki diğer bir kısmı da konuya teorik açıdan yaklaşmaktadır. Şüphesiz bu yönüyle de söz konusu eserler çok ciddi bir emek ürünü olup çok önemli birer boşluğu doldurmaktadır. Ne var ki mevzuat diline ve teknik terimlere yabancı olan ortalama vatandaşın da temel sosyal güvenlik haklarını öğrenmeye ihtiyacı vardır.
Gerçekten de sosyal güvenliğin terminolojisine aşina olmayan milyonlarca insanımız, bu alanda nelerin olup bittiğini, kendi çalışma hayatında ve emeklilik planlarında nelere dikkat etmesi gerektiğini merak ediyor. Bu merak, yakın zamanda Türk sosyal güvenlik tarihinin en büyük reformunun yapılmasıyla birlikte zirve noktaya ulaşmıştır dersek abartmış olmayız. SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı gibi devasa kurumların tarihe karışarak yepyeni bir kurumun (Sosyal Güvenlik Kurumu) ortaya çıkmış olması, pek çok konuda köklü değişikliklere gidilmesi, Genel Sağlık Sigortası gibi çok büyük bir projenin hayata geçirilmiş olması, işin uzmanlarını dahi takip ve idrakte aciz bırakmıştır. İşte bu çalışma, geniş halk kitlelerindeki sosyal güvenlik merakını gidermeye ve işçi, işveren, esnaf, memur, çiftçi, isteğe bağlı sigortalı, emekli, öğrenci ve daha sayamadığımız bütün sosyal kesimler için başucu kitabı olmaya namzet olarak hazırlanmıştır. Elinizdeki çalışmada bu ihtiyacı karşılamak üzere şu hususlara dikkat edilmiştir;
-Elden geldiğince mevzuat metinlerine yer verilmeksizin, konular günlük konuşma diliyle aktarılmaya çalışılmıştır.
-Sosyal güvenlikle ilgili kavramlar kullanılırken, mevzuattaki teknik tabirleri yerine halk tarafından bilinen kavramlara yer verilmiştir. Örneğin ölüm aylığı yerine dul ve yetim aylığı, emzirme ödeneği yerine süt parası, yaşlılık aylığı yerine emekli aylığı, itibari hizmet süresi yerine yıpranma payı gibi kavramlar tercih edilmiştir.
-BUGÜN Gazetesi’ndeki köşemize yaklaşık iki buçuk yıldır okurlarımız tarafından gönderilen ve çeşitli TV programlarında bize yöneltilen soru ve sorunlar, sosyal güvenlik konusunda halkın gündemini ve sorun alanlarını tespit etmede bize büyük katkı sağlamıştır. Dolayısıyla çalışmamızın bölümlerini ve her bir bölümün kapsamını belirlemede, halkın sosyal güvenlik gündemi etkili olmuştur.
Toplam altı bölümden oluşan çalışmamızın Birinci Bölümünde sosyal güvenlik reformunun hayatımızda neleri değiştirdiğine değinilmiştir. İkinci Bölümünde çalışanlar için en fazla merak edilen konulardan birisi olan emeklilik tarihi hesaplamalarına yer verilmiş ve her bir statü ayrı bir başlık altında incelenmiştir. Üçüncü Bölümde yine çalışanlar için en fazla merak konusu olan -Ne kadar emekli aylığı alacağım?- sorusuna SSK’lı ve Bağ-Kur lu çalışanlar için örnek hesaplamalarla cevap verilmiştir. Dördüncü Bölümde Türkiye için henüz çok yeni olan Genel Sağlık Sigortası, vatandaş merkezli olarak anlatılmıştır. Beşinci Bölümde doğumdan ölüme kadar, insan hayatındaki muhtemel sosyal güvenlik iş ve işlemlerine yer verilmiştir. Takip eden Altıncı Bölümde sırasıyla engelliler, emekliler, yurtdışındaki Türk vatandaşları (gurbetçiler), işsizler, sporcular ve doğum borçlanması yapmak isteyen bayanlar için özel rehberlere yer verilmiştir. İlk defa tarafımızca kaleme alınan söz konusu rehberlerde, istisnai sosyal güvenlik uygulamalarına konu olan bu kesimler için derli toplu bilgilere yer verilmiştir. Ayrıca her bir bölümün sonuna, o bölümdeki konularla ilgili gerçek soru ve cevaplara yer verilmiştir. Söz konusu sorular, gazete köşemize yöneltilmiş olup, ilgililerin rızası alınmadığından isimlere yer verilmemiştir.
Nihayet bölüm sonlarında, çalışma hayatı ve sosyal güvenlikle ilgili yaşanmış Fıkra Gibi olaylara, yargı kararlarına, işyeri isimlerine ve benzeri mizahi konulara yer verilerek, bir tebessümle de olsa kitabın monotonluğu kırılmaya çalışılmıştır.
Diğer taraftan kamuoyunda Torba Kanun olarak bilinen 25 Şubat 2011 tarih ve 6111 sayılı Kanun ile çalışma hayatı ve sosyal güvenliğe dair pek çok düzenleme yapılmıştır. Kitabımızın ilgili bölümleri kaleme alınırken, söz konusu Kanunla getirilen değişiklikler ve yenilikler de irdelenmiştir. Toplumun hemen her kesimini ilgilendiren hükümler içeren 6111 sayılı Kanun, sosyal güvenlik reformundan sonra son yılların en kapsamlı düzenlemesi niteliğindedir. Çalışmamız, bu kapsamlı düzenlemelerle hayatımızda nelerin değişeceği sorusuna da cevap vermektedir."(Önsözden)

İçindekiler

• BİRİNCİ BÖLÜM
• SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNELERİ DEĞİŞTİRDİ?
• 1. 1. -UYGULAMADA NELER DEĞİŞTİ?-2
• 1. 1. 1. -Reform Memurları Nasıl Etkiledi?-2
• i)-Reform Öncesi Genel Durum-2
• ii)-Eski-Yeni Memur Ayırımı-3
• iii)-Reform Sonrasında Yeni Memurları Bekleyen Yenilikler-4
• 1. 1. 2. -Reform SSK’lıları Nasıl Etkiledi?-8
• i)-Reform Öncesi Genel Durum-8
• ii)-Reform Sonrası SSK’lıları Bekleyen Yenilikler-9
• 1. 1. 3. -Reform Bağ-Kur’luları Nasıl Etkiledi?-21
• i)-Reform Öncesi Genel Durum-21
• ii)-Reform Sonrasında Bağ-Kur’luları Bekleyen Yenilikler-21
• 1. 1. 4. -Reform Tarım Kesimini Nasıl Etkiledi?-32
• i)-Reform Öncesi Genel Durum-32
• ii)-1 Ekim 2008 Sonrası Tarım SSK-35
• iii)-1 Ekim Sonrası Tarım Bağ-Kur-36
• 1. 1. 5. -Reform İsteğe Bağlı Sigortalıları Nasıl Etkiledi?-38
• i)-Genel Olarak İsteğe Bağlı Sigorta-38
• ii)-Memurlarda İsteğe Bağlı Sigortalılık-39
• iii)-SSK’da İsteğe Bağlı Sigortalılık-41
• iv)-Bağ-Kur’da İsteğe Bağlı Sigortalılık-43
• v)-Reform Sonrasında İsteğe Bağlı Sigortalılık-44
• 1. 2. -SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNDA KURUMSAL OLARAK NELER DEĞİŞTİ?-46
• 1. 2. 1. -SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’na Ne Oldu?-46
• i)-Tek Çatının Faydaları Nelerdir?-46
• ii)-Banka ve Borsaların Yardım Sandıkları Ne Olacak?-47
• 1. 2. 2. -Sosyal Güvenlik Kurumu’nda Hangi Birim Ne İş Yapar?-48
• i)-Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü (SSGM)-48
• ii)-Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü (GSSGM)-50
• iii)-Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü (PÖGM)-52
• iv)-Hizmet Sunumu Genel Müdürlüğü (HSGM)-53
• v)-Rehberlik ve Teftiş Başkanlığı (RTB)-54
• vi)-Aktüerya ve Fon Yönetimi Daire Başkanlığı (AFYDB)-54
• vii)-Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri-55
• viii)-Sosyal Güvenlik Merkezleri (SGM)-56
• İKİNCİ BÖLÜM
• KİM, NE ZAMAN, NEREDEN VENASIL EMEKLİ OLACAK?
• 2. 1. -NE ZAMAN EMEKLİ OLACAKSINIZ?-59
• 2. 1. 1. -SSK’lılar (4/a) İçin Emeklilik Şartları-59
• i)-08/09/1999 Tarihinden Önce Sigortalı Olanların Emeklilik Hesabı-60
• ii)-08/09/1999 ila 30/04/2008 Tarihleri Arasında Sigortalı Olanların Emeklilik Hesabı-65
• iii)-30/04/2008 Sonrasında Sigortalı Olanların Emeklilik Hesabı-66
• 2. 1. 2. -Emekliliği Kolaylaştırılan SSK’lılar-69
• i)-Malul (Engelli) Çocuğu Bulunan Kadınların Emeklilik Hesabı-69
• ii)-Engellilerin Emeklilik Hesabı-71
• iii)-Erken Yaşlananların Emeklilik Hesabı-71
• iv)-Maden Çalışanlarının Emeklilik Hesabı-72
• v)-Ağır ve Yıpratıcı İşlerde Çalışanların Emeklilik Hesabı-74
• 2. 1. 3. -Tarım SSK’lılar İçin Emeklilik Hesabı-81
• 2. 1. 4. -SSK’da Dul ve Yetim Aylığı Şartları-83
• 2. 1. 5. -Bağ-Kur’lular İçin Emeklilik Hesabı-86
• 2. 1. 6. -Emekliliği Kolaylaştırılan Bağ-Kur’lular İçin Emeklilik Hesabı-91
• i)-Malul (Engelli) Çocuğu Bulunan Kadınların Emeklilik Hesabı-91
• ii)-Engellilerin Emeklilik Hesabı-92
• iii)-Erken Yaşlananların Emeklilik Hesabı-92
• 2. 1. 7. -Bağ-Kur’da Dul ve Yetim Aylığı Şartları-93
• 2. 1. 8. -Memurlar İçin Emeklilik Hesabı-96
• 2. 1. 9. -Emekliliği Kolaylaştırılan Memurların Emeklilik Hesabı-101
• i)-Yıpranmalı Çalışan Memurların Emeklilik Hesabı-101
• ii)-Malul (Engelli) Çocuğu Bulunan Kadın Memurların Emeklilik Hesabı-110
• iii)-Erken Yaşlananların Emeklilik Hesabı-110
• 2. 1. 10. -Memurlarda Dul ve Yetim Aylığı Şartları-111
• i)-Eski Memurlarda Dul ve Yetim Aylığı Şartları-111
• ii)-Yeni Memurlarda Dul ve Yetim Aylığı Şartları-115
• 2. 1. 11. -Hizmet Borçlanmalarının Emeklilik Hesabına Etkisi-117
• i)-Kimler, Hangi Süreleri Borçlanabilir?-118
• ii)-Hizmet Borçlanmasının Sonuçları Nelerdir?-120
• iii)-Hizmet Borçlanmalarında Ödenecek Tutar ve Ödeme Süreci-124
• 2. 2. -NEREDEN (HANGİ STATÜDEN) EMEKLİ OLACAKSINIZ?-125
• i)-Hangi Hizmetler/Çalışmalar Birleştiriliyor?-126
• ii)-Hangi Hizmetler Birleştirilmiyor?-127
• 2. 3. -NASIL EMEKLİ OLACAKSINIZ?-131
• i)-SSK’lılara Aylık Bağlanması Süreci-131
• ii)-Bağ-Kur’lulara Aylık Bağlanması Süreci-132
• iii)-Memurlara Aylık Bağlanması Süreci-133
• 2. 4. -EmekliMatik HAKKINDA BİLGİ-133
• ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
• KİM, NE KADAREMEKLİ AYLIĞI ALACAK?
• 3. 1. -SSK’LILAR İÇİN EMEKLİ AYLIĞI HESAPLAMASI-136
• i)-2000 Yılından Önce Çalışması Bulunan SSK’lıların Aylık Hesabı-137
• ii)-01. 01. 2000 Sonrası Sigortalı Olanların Aylık Hesabı-144
• iii)-İlk Defa 1 Ekim 2008’den Sonra Sigortalı Olanların Aylık Hesabı-146
• iv)-SSK’lılar İçin Dul-Yetim Aylığı Hesabı-146
• 3. 2. -BAĞ-KUR’LULAR İÇİN AYLIK HESAPLAMASI-150
• i)-2000 Yılından Önce Çalışması Bulunan Bağ-Kur’luların Aylık Hesabı-150
• ii)-2000 Sonrası Çalışması Bulunan Bağ-Kur’luların Aylık Hesabı-153
• iii)-Bağ-Kur’lular İçin Dul-Yetim Aylığı Hesabı-153
• 3. 3. -BİRDEN FAZLA AYLIK VEYA GELİR BAĞLANIR MI?-155
• DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
• GENEL SAĞLIK SİGORTASIYLANELER DEĞİŞTİ?
• 4. 1. -REFORM ÖNCESİ GENEL DURUM-159
• 4. 2. -GENEL SAĞLIK SİGORTASI SONRASI SAĞLIK UYGULAMALARI-161
• i)-Kimler Genel Sağlık Sigortalısı Olacak?-162
• ii)-Kimler GSS Primi Ödeyecek?-163
• iii)-Kimler GSS’den Ücretsiz Yararlanacak?-165
• iv)-SGK Hangi Sağlık Hizmetlerinin Bedellerini Ödeyecek?-169
• v)-SGK Hangi Sağlık Hizmetlerini Ödemeyecek?-171
• vi)-Yurtdışına Tedavi İçin Kimler Gidebilecek?-172
• vii)-Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Şartları Neler?-174
• viii)-Hastalardan Ne Kadar Katılım Payı Alınacak?-178
• a)-Ayakta Tedavide Hekim Muayenesi İçin Katılım Payı-179
• b)-İlaç Katılım Payı-179
• c)-Tıbbi Malzeme Katılım Payı-180
• d)-Yardımcı Üreme Yöntemlerinde Katılım Payı-180
• ix)-Kimler, Hangi Hallerde Katılım Payı Ödemeyecek?-181
• x)-İlave (Fark) Ücret Hangi Hallerde, Kimlerden Alınır?-181
• xi)-Kimlerden, Hangi Hallerde Fark Ücret Alınmıyor?-183
• xii)-Yol, Gündelik, Refakatçi ve Ambulans Giderleri Karşılanıyor mu?-185
• xiii)-İsteyen, İstediği Hastaneye Gidebilir mi?-187
• BEŞİNCİ BÖLÜM
• DOĞUMDAN ÖLÜMESOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ
• 5. 1. -DOĞUMDAN ÇALIŞMA HAYATINA KADAR SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ-191
• 5. 2. -ÇALIŞMA HAYATINDA SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ-195
• i)-Çırak, Stajyer ve Kısmi Zamanlı Çalışan Öğrencilerin Sosyal Güvenlik İşlemleri-199
• ii)-Tam Zamanlı Çalışanların Sosyal Güvenlik İşlemleri-201
• a)-İşe Giriş-202
• b)-Sağlık Aktivasyonu-203
• c)-İş Kazası - Meslek Hastalığı İşlemleri-203
• d)-Malulen Emeklilik İşlemleri-205
• e)-Normal Emeklilik İşlemleri-206
• iii)-Kısmi Zamanlı (Part-Time) Çalışanların Sosyal Güvenlik İşlemleri-207
• iv)-Evlenenlerin Sosyal Güvenlik İşlemleri-208
• v)-İşsiz Kalanların Sosyal Güvenlik İşlemleri-210
• a)-İşsizlik Ödeneği-210
• b)-Sağlık Yardımları-211
• 5. 3. -EMEKLİLİKTE SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ-212
• 5. 4. -ÖLÜMDE SOSYAL GÜVENLİK İŞLEMLERİ-213
• ALTINCI BÖLÜM
• SOSYAL GÜVENLİKÖZEL REHBERLERİ
• 6. 1. -NEDEN ÖZEL REHBERLER?-215
• 6. 2. -ENGELLİLER İÇİN ÖZEL REHBER-216
• i)-Çalışmayan/Çalışamayan Engelliler İçin Hangi Haklar Var?-216
• a)-Hangi Engelliye Ne Kadar Maaş Var?-217
• b)-Aylık İçin Nereye Başvurulacak, Hangi Belgeler Gerekiyor?-217
• c)-Engelli Yetimlere Aylık Farkı-218
• d)-Özürlü Aylığı Alanlara Sağlıkta Kolaylık-219
• e)-Vakıflar Genel Müdürlüğü’nden de Aylık Var-219
• f)-Engelli Ailelerinin Hakları Neler?-220
• g)-Engelli Annesine Erken Emeklilik!-221
• h)-Çalışmak İsteyen Engelliler İçin Hangi Alternatifler Var?-222
• ı)-Sosyal Güvenlik Reformu Engellileri Nasıl Etkiledi?-225
• i)-Engelli Aylıklarının Hesaplanması-238
• j)-Malulen Emeklilik Şartları-240
• k)-Sosyal Güvenlikte Gazilerin Hakları-243
• l)-Engellilerin Çözüm Bekleyen Sorunları-247
• 6. 3. -POLİSLER İÇİN ÖZEL REHBER-250
• i)-Polislerde Mesai Uygulaması-251
• ii)-Polislerin Özlük Hakları-252
• iii)-Sosyal Güvenlik Reformunda Polisler-254
• iv)-Polislerin Emeklilik Tarihi Hesabı-256
• v)-Şehit Polis Yakınlarına Sağlanan Haklar-261
• vi)-İstanbul’da Polis Olmak-263
• 6. 4. -EMEKLİLER İÇİN ÖZEL REHBER-266
• i)-Emeklilikte Çalışma Halinde Uygulama-269
• ii)-Emekliler İçin Genel Sağlık Sigortası-273
• iii)-Anlaşmalı (Muvazaalı) Boşanmalar ve Diğer Suiistimaller-274
• iv)-Emekli Aylıklarına Haciz Uygulaması-277
• 6. 5. -YURTDIŞINDAKİ GURBETÇİLER İÇİN ÖZEL REHBER-282
• i)-İkili Sosyal Güvenlik Sözleşmeleri-284
• ii)-Yurtdışı Hizmet Borçlanması-289
• iii)-Bulgaristan Göçmenlerinin Özel Durumu-294
• 6. 6. -İŞSİZLER İÇİN ÖZEL REHBER-301
• i)-İşsizlik Öncesi Süreç-302
• ii)-İşten Çıkarmada Kötü Niyetli Uygulamalar-304
• iii)-Kayıtdışı Çalıştırılanlar-305
• iv)-İbraname İmzalanması-307
• v)-Kıdeme Bağlı Haklar-309
• vi)-İşsizlik Sürecinde Yasal Haklar-312
• vii)-İşsizlikte İş-Kur Hizmetleri-321
• 6. 7. -SPORCULAR İÇİN ÖZEL REHBER-325
• i)-Amatör Sporcuların Sosyal Güvenliği-325
• ii)-Profesyonel Sporcuların Sosyal Güvenliği-327
• iii)-Başarılı Sporculara Şeref Aylığı-330
• iv)-Devlet Sporcusu Unvanı-333
• 6. 8. -DOĞUM BORÇLANMASI ÖZEL REHBERİ-336
• i)-Neden Doğum Borçlanması?-337
• ii)-Kimler Doğum Borçlanması Yapabilir?-338
• iii)-Bağ-Kur’lu ve Memur Bayanların Borçlanması-339
• iv)-Borçlanmada Ne Kadar Ödeyeceksiniz?-341
• v)-Sizden Gelen Sorulara Cevaplar-343
• EKLER-347