Şirket Yöneticilerinin Ceza Sorumlulukları

Konu Başlıkları:

• Kurul Hâlinde Alınan Kararlarda Nedensellik Bağı ve Faillik
• Şirket Faaliyeti Kapsamında İşlenen Suçlarda Gerçek Kişilerin Ceza Sorumluluğu
• Aralarında Hiyerarşik İş İlişkisi Bulunmayan Birden Çok Kişinin Neticeye Sebebiyet Vermesi
• Aralarında Hiyerarşik İş İlişkisi Bulunan Birden Çok Kişinin Neticeye Sebebiyet Vermesi
• Alt Çalışanın Suç İşlemesini Engellemeyen Yöneticinin İhmalden Doğan Sorumluluğu

Türk ekonomi ceza hukukunun "özel hükümler"i pek çok çalışmaya konu olmuştur; "genel hükümler"i ise bugüne kadar yeterince ele alınmamıştır. Bu eser, anılan bu eksikliğin giderilmesini ve böylelikle şirket faaliyetleri çerçevesinde işlenen suçlarda gerçek sorumluların ortaya çıkarılması için gerekli hukuki alt yapının ortaya konulmasını amaçlamaktadır.

Şirket faaliyetleri çerçevesinde işlenen suçlarda, sorumluluğu ilk tartışılması gereken kişiler şirket yöneticileridir. Ne var ki bu kişilerin aldığı kararlar, şirket yöneticilerinin altında yer alan çalışanlarca icra edilir. Suç genel teorisi "son hareketi gerçekleştiren kişiyi" esas aldığından, üst düzey çalışanlar olan şirket yöneticilerinin ceza sorumluluğunu temellendirmekte güçlüklerle karşılaşılmaktadır. Eserde; nedensellik bağı ve objektif isnadiyet, müşterek faillik, dolaylı faillik, garantörsel ihmali suç gibi bazı temel kavramların ekonomi ceza hukukunda ne ifade ettiği açıklanarak, "üst"ün sorumluluğunun esasları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yine kurul hâlinde alınan kararlara özel bir önem atfedilmiştir; zira şirket faaliyeti çerçevesinde işlenen suçların kaynağı çoğu zaman kurul kararıdır.

Yeni baskıda, ilk baskıdan bu yana geçen zamanda yayımlanan ilgili eserler, dipnotlara ve kaynakçaya eklenmiştir.

(Tanıtım Bülteninden)

İçindekiler

Önsöz ...7
Kısaltmalar ...17
Giriş ...21
I. ÇALIŞMANIN AMACI ...21
II. ÇALIŞMANIN KAPSAMI ...21
III. ÇALIŞMANIN EKONOMİ CEZA HUKUKU İLE BAĞLANTISI ...22
A. Şirket Faaliyeti Çerçevesinde İşlenen Suçlarda Bireysel Ceza Sorumluluğunun Belirlenmesinin Zorunluluğu ...24
B. Şirket Faaliyeti Çerçevesinde İşlenen Suçlarda Bireysel Ceza Sorumluluğunun Belirlenmesinin Zorluğu ...35
C. “Deri Spreyi/Erdal” Kararı ...39
IV. ÇALIŞMANIN CEVAPLAMAYA ÇALIŞTIĞI SORU ...43
A. Delegasyona Rağmen Kararın Kurul Tarafından Alınması ...43
B. İhmal Suretiyle İşlenen Taksirli Suç ...45
V. ÇALIŞMANIN PLANI ...47
Birinci Bölüm...
KURUL KARARLARINDA NEDENSELLİK BAĞI SORUNSALI...
I. KAVRAM OLARAK NEDENSELLİK BAĞI ...53
A. Nedensellik Bağı Kavramını İsnadiyet Sorunsalı ile Birlikte Ele Alan Görüşler ...54
B. Şart Teorisi ...62
1. Conditio Sine Qua Non–Formülü ...63
a. Rezerv Sebepler ve Hipotetik Nedensellik ...64
b. Alternatif Nedensellik ...65
2. Kanuna Uygun Şart–Formülü ...67
3. Şart Teorisi Çerçevesinde Tartışılması Gereken Diğer Meseleler ...71
a. Atipik Nedensellik ...71
b. Nedenselliğin Kesilmesi ...72
c. Öne Geçen Nedensellik ...73
C. Şart Teorisine Göre Sorumluluğun Belirlenmesi ...73
1. Objektif İsnadiyet Teorisine Dair Genel Açıklamalar ...73
2. Nedensellik Bağında Özellik Gösteren Durumlara Objektif İsnadiyet Teorisinin Yaklaşımı ...81
a. Kümülatif Nedensellik ...81
b. Öne Geçen Nedensellik ...82
c. Alternatif Nedensellik ...83
d. Hipotetik Nedensellik ...84
e. Hukuka Uygun Alternatif Davranışlar ...84
aa. Yalın Nedensellik Teorisi ...85
bb. Kaçınılabilirlik Teorisi ...85
cc. Riskin Yükseltilmesi Teorisi ...86
f. Kasıtlı Olarak Hareket Eden Üçüncü Kişinin Araya Girmesi ...88
aa. Uygun İsnadiyet Teorisi ...88
bb. İsnadiyet İlişkisinin Kesilmesi Teorisi ...89
cc. Sınırlı Sorumluluk Alanı Teorisi ...89
II. İCRA SURETİYLE İŞLENEN SUÇLARDA KURUL HÂLİNDE ALINAN KARARLARIN NEDENSELLİK BAĞI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ ...90
A. Kanuna Uygun Şart Formülü Çerçevesinde Nedensellik Bağının Tespiti ...91
1. Formülün Yalın Hâli ...91
2. Yeterli Asgari Şart Teorisi ...93
a. Teoriye Genel Bakış ...93
b. Teorinin Kurul Hâlinde Alınan Kararlara Aktarılması ...95
3. Kanuna Uygun Şart Formülünün Yalın Hâlinin ve Yeterli Asgari Şart Teorisinin Yetersiz Kaldığı Durumlar ...97
a. Psikolojik Nedensellik ...97
b. Somut Olaya Uygulanabilecek Doğa Yasasının Olmaması ya da Bu Yasanın Tekniğin Geldiği Seviyede Henüz Bilinmiyor Olması ...101
aa. Kanuna Uygun Şart Formülünün Determinist Düzenliliğe Atfı ...101
bb. Olasılıklı Nedensellik Modeli ...104
4. Ara Değerlendirme – Conditio–Formülü ve “Black Box” Modeli ...107
5. Genel Nedensellik ...109
a. Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler Kanunu – Kısa Bir Bakış ...109
b. İmalatçının Cezai Sorumluluğunun Belirlenmesinde Nedensellik Bağının Tespiti ...112
c. Dolaylı Sonuç Çıkarma Yönteminin Değerlendirilmesi ...115
B. Conditio–Formülü Çerçevesinde Nedensellik Bağının Tespiti ...121
1. Somut Biçimiyle Netice Öğretisi ...122
2. Alternatif Nedensellik ve Kümülatif Nedensellik ...126
3. Savunulan Diğer Görüşler ...130
a. Oylama Sırasındaki Oy Kullanma Sıralamasına Göre Nedensellik Bağının Tespiti ...130
b. Sırf Kurul Üyesi Olmaktan Dolayı Kullanılan Her Oyun Nedensel Addedilmesi ...133
4. Sorunun Çözümü – Kümülatif Nedenlerin Alternatifliği ...134
III. İHMAL SURETİYLE İŞLENEN SUÇLARDA KURUL HÂLİNDE ALINAN KARARLARIN NEDENSELLİK BAĞI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ ...142
A. Kümülatif Nedensellik ve Alternatif Nedensellik ...144
B. Kümülatif Nedenlerin Alternatifliği ...145
IV. KURUL HÂLİNDE ALINAN KARARLARIN OBJEKTİF İSNADİYET ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ ...148
A. Yan Yana Faillerin Eylemlerinin Zamansal Olarak Aynı Anda Mevcut Olmadığı Durumlar ...150
B. Kaçınılabilirlik Teorisi vs. Riskin Yükseltilmesi Teorisi ...155
C. Değerlendirme ...158
D. Ulaşılan Sonuçların Yan Yana Faillerin Eylemlerinin Zamansal Olarak Aynı Anda Mevcut Olduğu Durumlara (Kurul Kararlarına) Aktarılması ...163
V. ARA DEĞERLENDİRME – ULAŞILAN SONUÇLARIN ÖRNEK OLAYLAR ÇERÇEVESİNDE ÖZETİ – İKİNCİ BÖLÜME DAİR ÖN AÇIKLAMALAR ...167
İkinci Bölüm...
KURUL KARARLARINDA MÜŞTEREK FAİLLİK SORUNSALI...
I. MÜŞTEREK FAİLLİK KURUMUNA GENEL BAKIŞ ...181
A. Müşterek Fail: Tipik Eyleme Egemen Olan Kişi ...181
B. Müşterek Failliğin Şartları ...186
1. Ortak Suç İşleme Kararı ...187
2. Suçun Birlikte İcrası ...189
a. Suçun Yalnızca Hazırlık ve Planlama Safhasında Sunulan Katkı ...189
b. Sukzesif Müşterek Faillik ...196
II. KURUL KARARININ İCRASI İLE İŞLENEN SUÇUN KASTEN İŞLENEN BİR SUÇ OLMASI DURUMUNDA KURUL ÜYELERİNİN MÜŞTEREK FAİL OLARAK SORUMLU TUTULMASI ...202
A. Müşterek Faillikten Bahsedilebilmesi İçin Suç Ortaklarından Her Birinin Katkısı Nedensel Olmak Zorunda Mıdır? ...202
1. Müşterek Failliği Karşılıklı Azmettirme Olarak Açıklayan Görüş ...203
2. Müşterek Failliği Müstakil Faillik ile Dolaylı Failliğin Kombinasyonu Olarak Açıklayan Görüş ...204
3. Değerlendirme – Müşterek Failliğin Nedensellik Bağını İkame Edici Etkisi ...204
4. Alternatif Müşterek Faillik ...208
5. Additif Müşterek Faillik ...209
6. Ulaşılan Sonucun Kurul Hâlinde Alınan Kararlar İçin İfade Ettiği Anlam ...212
B. Müşterek Failliğin Ortak Suç İşleme Kararı ve Suçun Birlikte İcrası Olarak İfade Edilen Şartları Kurul Hâlinde Alınan Kararlar İçin Ne Anlam İfade Etmektedir? ...213
C. Yatay İlişkide Müşterek Failliğin Kabul Edilmesinin Dikey İlişkide İfade Ettiği Anlam: Müşterek Dolaylı Faillik ...218
III. KURUL KARARININ İCRASI İLE İŞLENEN SUÇUN TAKSİRLE İŞLENEN BİR SUÇ OLMASI DURUMUNDA KURUL ÜYELERİNİN MÜŞTEREK FAİL OLARAK SORUMLU TUTULMASI ...232
A. Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumunun Tartışılması Gerekmeyen Durumlar ...234
1. Kasıtlı Bir Suça Taksirle veya Taksirli Bir Suça Kastla İştirak Olmaz Kuralı ...234
2. Taksirli Davranışa Üçüncü Bir Kişinin Taksirli Davranışının Eklendiği ve Herkesin Kendi Taksirli Fiilinden Dolayı Sorumlu Tutulabildiği Durumlar ...239
3. Güven İlkesi ve Yetki Devrinin Taksirli Suçlarda İcra Ettiği Fonksiyon ...243
B. Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumunun Tartışılması Gereken Durumlar ...254
1. Nedensellik Bağının Tespit Edilemediği Olaylarda Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumu ...254
a. Örnek Olaylar Bağlamında Meseleye İlişkin Görüşlerin Genel Hatları ile Ortaya Konması ...254
b. Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumunu Reddeden Görüşün Nedensellik Bağının Tespit Edilemediği Olaylara İlişkin Çözüm Önerileri ...259
aa. In Dubio Pro Reo–Kuralı Uyarınca Sorumsuzluk Çözümü ...259
bb. Tek Faillik Sistemi Uyarınca Yan Yana Faillik Çözümü ...261
cc. Garantörlük Çözümü ...262
dd. Ara Değerlendirme ...263
c. Taksirli Suçlarda Müşterek Failliği Kabul Etmeyen Görüşün Taksirli Suçlarda Müşterek Failliği Kabul Eden Görüşe Karşı İleri Sürdüğü Argümanlar ve Bunların Değerlendirilmesi ...263
d. Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumunun Şartları ...268
2. Kurul Hâlinde Alınan Kararlarda Taksirli Suçlarda Müşterek Faillik Kurumu ...270
3. Yatay İlişkide Müşterek Failliğin Kabul Edilmesinin Dikey İlişkide İfade Ettiği Anlam: Taksirli Müşterek Dolaylı Faillik ...272
IV. ÖZEL DURUMLAR ...275
A. Hukuka Uygun Yönde Oy Kullanan Kurul Üyesi ...275
B. Çekimser Oy Kullanan Kurul Üyesi ...278
C. Toplantıya Katılmayan Kurul Üyesi ...280
D. Veto Hakkına Sahip Kurul Üyesi ...281
E. Oylamanın Gizli Yapılması ...283
V. ARA DEĞERLENDİRME – ULAŞILAN SONUÇLARIN ÖRNEK OLAYLAR ÇERÇEVESİNDE ÖZETİ – ÜÇÜNCÜ BÖLÜME DAİR ÖN AÇIKLAMALAR ...284
Üçüncü Bölüm...
KURUL KARARLARININ HİYERARŞİK İŞ İLİŞKİSİ...
ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ...
I. ORGANİZASYON HÂKİMİYETİNE DAYALI DOLAYLI FAİLLİK ...296
A. Genel Açıklamalar ...296
B. İllegal Örgütlenmelerde Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumu ...301
1. Kurumun Kurgulanmasının Altında Yatan Sebep ...301
2. Kurumun Uygulanabilirliği İçin Öğreti Tarafından Ortaya Konulan Şartlar ...306
a. Hiyerarşik Şekilde Örgütlenmiş Bir Güç Aygıtının Varlığı ...307
b. Güç Aygıtının Hukuk Normlarından Sıyrılmış Olması ...311
c. Doğrudan Fail Konumundaki Öndeki Şahsın İkame Edilebilir Olması ...312
d. Doğrudan Failin Organizasyon İçin Tipik Olan Suçun İşlenmesine Eğilimli Olması ...314
3. Kurumun Alman Federal Yüksek Mahkemesi (BGH) ve Türk Kanun Koyucusu Tarafından Tanınması ...316
a. Alman Federal Yüksek Mahkemesi (BGH) ...316
b. Türk Kanun Koyucusu (TCK m. 220/5) ...324
C. Legal Örgütlenmelerde Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumu ...329
1. Genel Açıklama ...329
2. Alman Federal Yüksek Mahkemesi (BGH) ...331
3. Alman Öğretisinin Konuya Yaklaşımı ve Önerdiği Çözüm Yolları ...335
a. Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumunun Legal Örgütlenmelere Aktarılabileceğini Kabul Eden Görüş ...335
b. Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumunun Legal Örgütlenmelere Aktarılabileceğini Reddeden Görüş ...336
aa. Sorumluluğun Belirlenmesinde Müşterek Faillik Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüş ...337
bb. Sorumluluğun Belirlenmesinde Yan Yana Faillik Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüş ...338
cc. Sorumluluğun Belirlenmesinde Azmettirme Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüş ...338
dd. Sorumluluğun Belirlenmesinde İhmali Suç Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüş ...338
4. Değerlendirme ...339
a. Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumu vs. Sorumluluk Prensibi ...339
b. Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumunun Legal Örgütlenmelere Aktarılabileceğini Reddeden Görüşün “Üst”ün Sorumluluğu Hususunda Sunduğu Önerilerin Değerlendirilmesi ...341
aa. Sorumluluğun Belirlenmesinde Müşterek Faillik Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüşün Değerlendirilmesi ...341
bb. Sorumluluğun Belirlenmesinde Yan Yana Faillik Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüşün Değerlendirilmesi ...344
cc. Sorumluluğun Belirlenmesinde Azmettirme Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüşün Değerlendirilmesi ...344
dd. Sorumluluğun Belirlenmesinde İhmali Suç Kurumuna Başvurulması Gerektiğini Savunan Görüşün Değerlendirilmesi ...346
c. Organizasyon Hâkimiyetine Dayalı Dolaylı Faillik Kurumunun Şartlarının Legal Örgütlenmelere Özgü Yorumlanışı ...348
II. “ALT”IN SUÇ İŞLEMESİNİ ENGELLEMEYEN “ÜST”ÜN İHMALDEN DOĞAN SORUMLULUĞU ...352
A. Alman Ceza Hukukunda Meselenin Ele Alınışı ...352
1. Alman Federal Yüksek Mahkemesi (BGH) ...353
2. Alman Öğretisinin Konuya Yaklaşımı ...355
a. “Üst”ün İhmalden Doğan Sorumluluğunun Teorik Alt Yapısına Dair Ortaya Konan Görüşler ...355
b. Şirket Faaliyeti Çerçevesinde İşlenen Suç Kavramına Dair Ortaya Konan Görüşler ...356
B. Türk Ceza Hukuku Bakımından Değerlendirme ...358
1. Şekli Hukuki Yükümlülük Öğretisi vs. İşlev Öğretisi: Ekonomi Ceza Hukukunda Garantörlüğün Kaynağı Olarak “Kanun” ...359
2. “Üst”ün Fail Sıfatıyla Sorumlu Olacağı Görünüşte İhmali Suçların Sınırlı Sayıda Oluşu – “Üst”ün Şerik Sıfatıyla Sorumlu Olacağı Görünüşte İhmali Suçların Sınırlı Sayıda Olmayışı: İcrai Suça İhmali Davranışla İştirak ...370
3. “Üst”ün İhmalden Doğan Sorumluluğunun Şartları ve Bu Sorumluluğun Uygulama Alanı ...379
III. ARA DEĞERLENDİRME – ULAŞILAN SONUÇLARIN ÖRNEK OLAYLAR ÇERÇEVESİNDE ÖZETİ ...387
Sonuç ...397
Kaynakça ...403
Kavram Dizini ...441