Uluslararası İnsan Hakları Yargısında Amicus Curiae/Üçüncü Taraf Müdahalesi

Amicus curiae ya da üçüncü taraf müdahalesi olarak adlandırma bulan pratiğin uluslararası hukukta görünüm kazanmasında evrensel insan hakları hukuku önemli bir yer tutmaktadır. Ne var ki, ne kökeni yüzyıllar öncesine dayanan terimin tanım ve uygulaması ne de uluslararası insan hakları hukukunun konu olduğu mekanizma ve kurumların işleyişi, sabit bir seyir izlememektedir. Söz konusu dinamizmi hesaba katan bu çalışma, konuyu öncelikle tanım, kapsam ve geçirdiği evrim ışığında ele almayı ve hayat bulduğu hukuk sistemlerindeki güncel uygulama ve sorunları konu edinmeyi bir başlangıç noktası yapmaktadır. Çalışma, uygulamayı bu gerçeklikler ışığında ve insan haklarıyla ilişkili uluslararası ve bölgesel organlar bakımından ele alırken: kavramsal tanım ve sınırları, kimler tarafından ne şekilde ve hangi amaçla kullanılabildiği, hangi uluslararası hukuk yapıları önünde ve ne şekilde ileri sürülebildiği ve insan hakları yargılamaları bakımından gerçekte neye ne kadar etki edebildiği sorularına cevap aramaktadır. Bu arayışın, ulusal hukuktaki kıpırtılara ve bu yöndeki gerekliliklere ışık tutması da umulabilir. Bu doğrultuda, teknik bir terim ya da usule ilişkin bir ayrıntı olmanın ötesinde, yargı organlarını ve kararlarını demokratikleştirme ve özgürleştirme potansiyeline sahip bu yolun, insan hakları lehine nasıl kullanılabileceği ve bu süreçte beraberinde getirdiği tartışma ve sorular, yine bu çalışma bağlamında konu edinilmektedir.(ARKA KAPAKTAN)

İÇİNDEKİLER

GİRİŞ
BİRİNCİ BÖLÜM
TERİM, KÖKEN VE UYGULAMA
I. Amicus Curiae Terimi
II. Köken Sorusu
III. İngiliz Hukuku Uygulamasında Amicus Curiae
A. Geleneksel Olarak
B. İngiliz Hukukunda Amicus Curiae ve Üçüncü Taraf Müdahalesi Farkı
IV. Birleşik Devletler Uygulamasında Amicus Curiae
A. ABD Hukukunda Amicus Curiae ve İnsan Hakları
B. ABD Hukuku Bakımından Yabancı Amicus Katılımları
C. ABD Hukukunda Amicus Fonlayıcılarına İlişkin Soru İşaretleri
D. İdeolojik Yönseme Açısından Soru İşaretleri
V. Diğer Ortak Hukuk Sistemi Ülkeleri Uygulamalarında Amicus Curiae
VI. Karma Hukuk Sistemlerinde Amicus Curiae
VII. Uygulamanın Kıta Avrupası Hukuk Sistemine Geçişi
VIII. Şekillenmeye Devam Eden Bir Uygulama Olarak Amicus Curiae

İKİNCİ BÖLÜM
TANIM, FARKLAR, AKTÖRLER VE KAVRAMSAL TARTIŞMALAR
I. Amicus Curiae'ı Diğerlerinden Ayırmak
A. Davanın Resmi bir Tarafı Olmamak
B. Amicus ve Bilirkişi Farkı
II. Amicus Katılımın Amacı
III. Amicus Neler Yapabilir?
IV. Amicus Neler Yapamaz?
V. Amicus ve Olgusal Konular ?
VI. Doğru Bir Amicus Katılımı Nasıl Olmalıdır ?
A. Katılım Amacının İkna Edici Olması
B. Katılımın Objektif Olması
C. Katılımın Şekil Şartları Bakımından Uygunluğu
D. Katılımın Mahkemeye Fayda Sağlayacak Ölçüde ve Önemde Bilgilere Yer Vermesi
E. Katılımın Amaçları Bakımından Gerçekçi Olması
F. Katılımın Eğitici ve Kamusal Savunuculuk Yanının Olması
VII. Kimler Amicus Olabilir?
A. Avukatlar
B. Devletle İlişkili Birim ve Yetkililer
C. Devletler Arası Örgütler
D. Sivil Toplum Örgütleri
E. Hukuk Klinikleri
F. Hukuk Bilginleri/Akademisyenler
VIII. İnsan Hakları Bakımından Kamu Menfaati Davaları, Stratejik Dava Takibi ve Amicus Curiae
A. Kamu Yararına olan Hukuk Kavramı
B. Kamu Yararına Olan Hukuk Bağlamında Stratejik Dava Takibi
C. Stratejik Dava Takibi Eleştirileri Karşısında Amicus Curiae Metodu?
IX. Amicus Katılımları Gerekçelendiren Yaklaşımlar
A. Etkilenecek Gruplar Teorisi
B. Enformasyon Teorisi
C. Amicus Katılımlar ve Demokrasi İlişkisi
D. 'Yargısal Aktivizm' Eleştirileri Karşısında Amicus Curiae
E. Demokratik Bir Hak Olarak Amicus Curiae Katılımı
F. Prosedürel Adaletin Sağlanması Bakımından Amicus Curiae

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
ULUSLARARASI HUKUK VE AMICUS CURIAE
I. Uluslararası Hukuk ve Mahkemeler Bakımından Amicus Curiae
A. Uluslararası Adalet Divanı Bakımından
B. Uluslararası Ceza Yargılamaları Bakımından
II. BM Sözleşmelerine Bağlı İnsan Hakları Koruma Mekanizmaları Bakımından Amicus Curiae
A. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşme Komitesi
B. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muameleye Karşı Sözleşme Komitesi
C. Çocuk Hakları Sözleşmesi Komitesi Bireysel Şikayetlere Olanak Tanıyan Ek Protokole İlişkin Çalışma Grubu
D. BM Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi Komitesi
E. BM Sivil ve Politik Haklar Sözleşmesi Komitesi
F. BM Engelli Kişilerin Haklarına İlişkin Sözleşme Komitesi
G. Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Engellenmesi Sözleşmesi Komitesi

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
(AVRUPA DIŞI) BÖLGESEL İNSAN HAKLARI KORUMA SİSTEMLERİ VE MAHKEMELERİNDE AMICUS CURIAE
I. İnter-Amerikan İnsan Hakları Koruma Sisteminde Amicus Curiae
A. Komisyon Bakımından
B. Mahkeme Bakımından
II. Afrika İnsan Hakları Koruma Sisteminde Amicus Curiae
A. Komisyon Bakımından
B. Mahkeme Bakımından
C. Komite Bakımından

BEŞİNCİ BÖLÜM
AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ VE AMICUS CURIAE/ÜÇÜNCÜ TARAF MÜDAHALESİ
I. Üçüncü Taraf Müdahalesi Terminolojisi ve Ayırtıları
II. Komisyon ve Mahkeme Ayrımından Mahkeme'ye
III. Üçüncü Taraf Müdahalesinin Normatif Dayanakları
IV. Üçüncü Taraf Müdahalesinde Bulunabilecekler?
A. AİHM ve Devletlerin Üçüncü Taraf Müdahalesi
B. AİHM ve Ulusal İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumlarının Üçüncü Taraf Müdahalesi
C. AİHM ve Uluslararası Örgütlerin Üçüncü Taraf Müdahaleleri
V. Müdahale Konusundaki Diğer Hususlar
VI. Üçüncü Taraf Müdahalelerinin Mahkeme ve Mahkeme Dışı Aktörlerde Uyandırdıkları

ALTINCI BÖLÜM
TÜRKİYE ÖZELİNDE KISA BİR DEĞERLENDİRME
I. Ulusal Hukuktaki Yeri Bakımından Amicus Curiae ?
A. Anayasa Mahkemesi Bakımından
B. Diğer Kurum ve Kuruluşlar Bakımından
II. AİHM'nin Türkiye Kararlarındaki Üçüncü Taraf Müdahaleleri Sorusu
SONUÇ

KAYNAKÇA