Karayolları Trafik Kanunu'na Göre İşletmenin Sorumluluğu Zorunlu Mali Mesuliyet Sigortası ve Garanti Fonu

"İnsanların toplum halinde bir arada yaşamaları hukuk düzeninin üzerinde önemle durduğu bir olgudur. Toplum halinde bir arada yaşama, her şeyden önce ihtisaslaşmayı gerektirir. Sosyal hayatın gereği olarak insan, eşya ve diğer ihtiyaç maddeleri, sürekli olarak yer değiştirir. Bu olay, günümüzde genel olarak motorlu taşıt araçlarıyla gerçekleştirilmektedir.
Trafik, toplum ve ülkeleri yakından ilgilendiren, hukuki, sosyal, ekonomik ve kriminolojik yönleri olan modern ve evrensel bir olgudur. Motorlu araçların icad edilmesinden sonra ortaya çıkan trafik sorunu, giderek kendisini bütün dünyada hissettirmiştir. Sosyal hayat motorlu araçların sağladığı imkanla çok gelişmiş, adeta şekil değiştirmiştir. Ancak, trafik, toplumlarda giderek artan bir ihtiyaç olmakla beraber, giderek artan bir tehlike kaynağı haline de gelmiş; bundan dolayı, insanlar için çok büyük bir endişe ve kaygı kaynağı olmuştur. Toplumun en yüksek yöneticisinden, en sade vatandaşına kadar herkes, trafiği aynı surette hissetmekte, güvenilir ve uygun bir trafik düzeninin özlemi içinde bulunmaktadır. Bugün, motorlu araçla birlikte yaşama, bir yandan modern toplumun zorunlu bir şartı olarak ortaya çıkarken, diğer yandan da insan hayatını büyük oranda tehlikeye maruz bırakan, şehirlerin tıkanmasına, havanın kirlenmesine, milyonlarca insanın hayatını tehdit eden bir tehlikenin belirmesine sebep olmaktadır. Bilhassa günümüzde trafiğin yoğunlaşması ve özellikle kara trafiğine katılan motorlu araçların, teknolojik ve ekonomik gelişme sonucu çok büyük miktarlara ulaşması, şehiriçi, şehirlerarası ve hatta Uluslararası taşımacılığın bu araçlarla yapılması, bunların sebep oldukları zararları, hem sayı, hem de hacim itibariyle büyük oranda arttırmıştır. Motorlu araçlardan, özellikle otobüs ve minibüs gibi kitle taşımacılığı yapanlarla özel ve resmi binek arabalarda ve yük taşımacılığında kullanılan tır ve diğer kamyonlarda modern teknolojinin gerçekleştirdiği büyük hız artışı, bunların zarar verme ihtimalini daha yüksek düzeylere çıkarmıştır. Belirli bir hızdan sonra, sürücünün istediği zaman durdurma veya yön değiştirme imkanına sahip olmadığı motorlu araçların, bu hız, hareket ve sahip oldukları ağırlık nedeniyle her an çevreye, üçüncü kişilere zarar verme ihtimalleri vardır. Gerçekleşen zararı giderme yükümlülüğünün dolayısıyla zarar verenin sorumluluğunun kusur ilkesine bağlandığı bir hukuk ve sorumluluk düzeninde, çevre için tehlikelerle dolu olan motorlu araçlarda, trafik kazalarından doğan zararlardan, aracın işletenini ancak kusurlu olması halinde sorumlu tutmak, ne adalet, ne teknoloji ve ne de uygarlık fikrine uygun düşerdi. Zira, bu tür araçların sebep oldukları zararlı olayların çoğunda kusurun mevcut olmadığını tespit etmek mümkün olmadığı gibi, bir çoğunda kusuru ispat etmek mümkün değildir. Bu itibarla modern teknik ve mekaniğin illi çarkı içinde beşeri bir unsur olan kusur, bugün için artık önem ve etkinliğini büyük oranda kaybetmek durumunda kalmıştır. İşte; motorlu araçların arzettiği kendine özgü tipik tehlikenin olumsuz sonuçlarından zarar görenleri koruyabilmek için modern hukuk düzenleri, yetersiz kalan kusur sorumluluğundan vazgeçerek, bunun yerine daha adil ve daha gerçekçi olan yeni bir sorumluluk sistemini kabul etmek zorunluluğunu duymuştur. Bu amaçla araç işletenin sorumluluğuyla ilgili yeni düzenlemelere gidilmiştir. Bu düzenleme zorunluluğu kendisini ülkemizde de duyurmuş ve motorlu araç işletenin sorumluluğu 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununda ilke olarak tehlike, istisnai olarak da olağan sebep ve kusur sorumluluğuna bağlanmıştır.

GİRİŞ-15

BİRİNCİ BÖLÜM

TRAFİK KAZALARINDAN DOĞANSORUMLULUK VE KAVRAMLAR

I. -TRAFİK KAZALARINDAN DOĞAN SORUMLULUK-17

A. -Araç İşletenin Sorumluluğunun Hukuki Niteliği-17

B. -Karayolları Trafik Kanununun Zarar Gören Kişiler ve Zaman Bakımından Uygulama Alanı-18

1. -Karayolları Trafik Kanununun Zarar Gören Kişiler Bakımından Uygulama Alanı-18

2. -Karayolları Trafik Kanununun Zaman Bakımından Uygulama Alanı-19

II. -KAVRAMLAR-19

A. -Motorlu Araç-19

1. -Hareket Unsuru-20

2. -Makine (Kendi İtici) Gücüyle Hareket Unsuru-20

3. -Toprak Üzerinde Hareket Unsuru-21

B. -Motorlu Araç İşleten-26

1. -İşletenin Sorumluluğunun Kaynağı-26

2. -İşleten Sıfatı-26

a)-İşleten Çeşitleri-28

aa)-Gerçek İşletenler-28

-Araç Maliki-28

-Araç Maliki Dışındaki Gerçek İşletenler-29

-Mülkiyetin Saklı Tutulması Kaydıyla Satın Alan-29

-Motorlu Araç Kiracısı-30

-Motorlu Aracı Ariyet Alan-32

-Motorlu Aracı Rehin Alan-32

-Yolcu Taşımacılığı Yapan Firmalar-33

-Devlet ve Diğer Kamu Tüzel Kişilerine Ait Araçlarda İşleten Sıfatı-34

-Araç İşleten Diğer Kişiler-35

bb)-Farazi İşleten-35

-Motorlu Araçla İlgili Meslek Sahipleri-36

-Yarış Düzenleyicileri-38

-Motorlu Aracı Çalan veya Gasbeden Kişiler-39

3. -İşletenin Eylemlerinden Sorumlu Olduğu Kişiler-40

a)-Sürücü-41

b)-Aracın Kullanılmasına Katılan Yardımcı Kişiler-43

4. -Birden Fazla İşletenin Kazaya Karışması-44

C. -İşletilme Kavramı-45

İKİNCİ BÖLÜM

MOTORLU ARAÇ İŞLETİLMESİNDEN DOĞANSORUMLULUĞUN ŞARTLARI

I. -İŞLETENİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI-49

A. -Bir Zarar Doğmuş Olmalıdır-49

1. -Karayolları Trafik Kanunu Kapsamında Olan Zararlar-49

2. -Karayolları Trafik Kanunu Kapsamında Olmayan Zararlar-50

a)-Yolcu Beraberindekiler Dışında Kalan Eşya Zararları-50

b)-Aracın Uğradığı Zarar-51

c)-Manevi Zararlar-52

B. -Bu Zarar İşletilme Halinde Olan Bir Aracın Karıştığı Bir Trafik Kazasından Doğmuş Olmalıdır-53

C. -Meydana Gelen Zarardan İşleten Sorumlu Olmalıdır-55

1. -İşletenin Sorumluluğunu Gerektiren Haller-55

a)-Kazaya İşletenin veya Eylemlerinden Sorumlu Olduğu Kişilerin Kusuru Sebep Olmalıdır-55

b)-Kazaya Araçtaki Bir Bozukluk Sebep Olmalıdır-56

c)-Zarara, Kazadan Sonra Yapılan Yardım Çalışmaları Sebep Olmalıdır-58

2. -İşleten Kurtuluş Kanıtı Getirememiş Olmalıdır-59

a)-İşleten, Kendisinin veya Eylemlerinden Sorumlu Olduğu Kişilerin Kusursuz Olduğunu İspat Zorundadır-60

b)-İşleten, Araçtaki Bir Bozukluğun Kazayı Etkilemiş Olmadığını İspat Zorundadır-61

c)-İşleten, Kazanın Münhasıran Mücbir Sebepten İleri Geldiğini İspat Zorundadır-62

II. -ARACI ÇALINAN VEYA GASBEDİLEN İŞLETENİN SORUMLULUĞU-65

A. -İşleten veya Sigortacısının Sorumlu Olduğu Durumlar-66

B. -İşletenin, Zarar Gören Üçüncü Kişilere Karşı Çalan veya Gasbedenle Birlikte Müteselsil Sorumluluğu-66

C. -İşletenin, Çalınmış veya Gasbedilmiş Araca Binen Kişilere Karşı Sorumluluğu-67

D. -İşletenin, Motorlu Aracı Çalan veya Gasbeden Kişilere Karşı Sorumluluğu-68

E. -İşletenin Rücu Hakkı-69

F. -İşletenin Sorumluluktan Kurtulması-69

G. -İşletenin Sorumlu Olmadığı Durumlar-70

H. -Çalınan veya Gasbedilen Aracı Kullanan Sürücünün Sorumluluğu-72

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İŞLETENİN SORUMLU OLDUĞUMOTORLU ARAÇ ZARARLARI VE TAZMİNAT DAVASI

I. -MOTORLU ARAÇ İŞLETENİN SORUMLU OLDUĞU ZARARLAR-73

A. -Cismani Zararlar, Tarif ve Mahiyeti-73

1. -Tedavi Giderleri-73

2. -Kazanç Kaybı-74

3. -Çalışma Gücünün Azalmasından ya da Yitirilmesinden Doğan Kayıplar-74

a)-Çalışma Gücünün Geçici Olarak Azalmasından Doğan Zararlar-74

b)-Zarar Sebebiyle Şahsın Çalışma Gücünün Kısmen veya Tamamen Sürekli Olarak Azalması veya Yok Olması Halinde Doğan Zararlar-76

4. -Ekonomik Geleceğin Sarsılmasından Doğan Zararlar-77

B. -Trafik Kazalarında Ölüm Halinde Maddi Zararın Tayini ve Hesaplanması-77

1. -Cenaze Giderleri-78

2. -Ölüm Hemen Gerçekleşmemişse Tedavi Giderleri ile Çalışma Gücünün Azalmasından ya da Yitirilmesinden Doğan Kayıplar-78

3. -Ölenin Desteğinden Yoksun Kalan Kişilerin Bu Sebeple Uğradıkları Zararlar-79

a)-Genel Olarak-79

b)-Kimler Destekten Yoksun Kalma Tazminatı İsteyebilirler-80

aa)-Ölenin Baba ve Annesi-80

bb)-Eşlerin Birbirine Destek Olması-81

cc)-Çocukların Anne ve Babaya Destek Olma Durumları-81

dd)-Kardeşlerin Birbirlerine Destek Olmaları-81

ee)-Nişanlı Erkek veya Kadının Destek Durumları-82

ff)-Kanun dışı Yaşayanların Birbirine Destek Durumları-82

c)-Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Unsurları-83

aa)-Tazminatın Doğumu İçin Bir Zarar Bulunmalıdır-83

bb)-Destekten Yoksun Kalanların Bakım İhtiyacı Bulunmalıdır-84

cc)-Ölen Desteğin Bakma Gücüne Sahip Bulunması Lazımdır-84

d)-Destekten Yoksun Kalma Tazminatının Tayini ve Hesaplanması-85

C. -Konusu Eşya Olan Maddi Tazminatın Tayini-85

1. -Objektif Tayin Usulü-85

2. -Subjektif Tayin Usulü-86

II. -İŞLETENİN SORUMLU OLDUĞU ZARARLARA İLİŞKİN AÇILACAK TAZMİNAT DAVALARI-87

A. -Maddi Tazminat Davaları-87

B. -Manevi Tazminat Davaları-88

III. -İŞLETEN VEYA TEŞEBBÜS SAHİBİNİN SORUMLULUĞUNUN AZALTILMASI, MECBURİ MALİ MESULİYET SİGORTALARI VE GARANTİ FONU-89

A. -İşleten veya Teşebbüs Sahibinin Sorumluluğunun Azaltılması-89

1. -Zarar Görenin Kusuru-89

2. -Hatır İçin Taşıma veya Aracın Hatır İçin Kullandırılması (Verilmesi)-90

B. -Mecburi Mali Mesuliyet Sigortası-92

1. -Genel Olarak-92

2. -Mecburi Mali Mesuliyet Sigortaları-94

3. -Mecburi Mali Mesuliyet Sigortasının Kapsamı-94

C. -Garanti Fonu-96

SONUÇ-99

KAYNAKLAR-101