Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Sınırları

Tıbbın başlıca amacı, bir başka deyişle tıp mesleğinin başlangıcından beri hekimlerden beklenen ve dolayısıyla onların da yükümlendikleri, en üst değer olarak görülen insan yaşamını ve sağlığını korumak ve kurtarmak olmuş, tüm mesleki çabalar bunun sağlanmasına yönelmiştir. Fakat günümüzde gelinen noktada, hekimi bu yükümlülüklerini yerine getirmekten tamamen ya da kısmen alıkoyan çeşitli durumlarla sıklıkla karşı karşıya kalınmaktadır.

Yirminci yüzyılda yaşanan bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin etkisiyle yeni yöntemlerin tıp uygulamasına girmesi, iletişimde yaşanan devrimsel nitelikteki değişimler, hasta hakları kavramının ortaya çıkışı ve gelişmesi, hastanın iradesinin, yaşam ve sağlığının da önüne geçecek şekilde kazandığı önem gibi birçok unsur, tıbbi müdahale süreçleri üzerinde de doğrudan ya da dolaylı etkiler oluşturmuş, hekimlerin, hastaya müdahalede bulunmadan önce, tıp bilimi ve mesleğinin bilimsel ve etik kurallarının ötesinde pek çok ilave hususu göz önünde tutmalarını zorunlu kılmıştır.

Kitapta, "Karşılarına bir hasta geldiğinde, hekimlerin tıbbi müdahalede bulunma yükümlülükleri nereye kadardır? Müdahalede bulunmaktan kaçınmaları gereken, yani onları hastaya el atmaktan alıkoyacak nedenler ya da gerçekleştirdikleri müdahalelere sınırlamalar koyan durumlar nelerdir? Müdahalede bulunmayı ya da tümüyle hastayı reddedebilirler mi? Bunun nedenleri ve koşulları neler olabilir?" gibi bazı sorulara yanıtlar aranmış, hekimlerin yapması ya da yapmaması gerekenlerin çerçevesi çizilirken belirsiz kalan ya da tartışmalı yönlere çözümler üretilmeye çalışılmıştır.

Konu Başlıkları

• Tıbbi Müdahale
• Hekim ile Hasta Arasındaki İlişkinin Hukuki Niteliği
• Tıbbi Müdahale Sürecinde Haklar ve Yükümlülükler
• Hekimin Mesleki Özerkliği
• Hukuka Uygun Tıbbi Müdahalenin Koşulları
• Hekimin Tıbbi Müdahalesine Sınırlama Getiren ve Müdahaleden Kaçınmasına Yol Açabilen Durumlar

İçindekiler

Sunuş 7
Önsöz 9
Özet 13
Kısaltmalar 23
Giriş 27
Birinci Bölüm
TIBBİ MÜDAHALE, HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ, TIBBİ MÜDAHALE SÜRECİNDE HAKLAR VE YÜKÜMLÜLÜKLER, HEKİMİN MESLEKİ ÖZERKLİĞİ
I. TIBBİ MÜDAHALE 39
A. Kavram 39
B. Tarihsel Süreç 43
1. Tıptaki Gelişmelere İlişkin 43
2. Tıbbi Müdahalelere Yönelik Hukuki Yaklaşımlara İlişkin 45
3. Hekim–Hasta İlişkisinin Niteliğine İlişkin 48
C. Tıbbi Müdahalenin Unsurları 52
D. Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Kaynakları Olarak Kanun ve Sözleşme 52
E. Tıbbi Müdahale Türleri 58
1. Genel Ayrımlar 58
2. Tanıya Yönelik Müdahaleler 60
3. Tedaviye Yönelik Müdahaleler 62
4. Koruma Amaçlı Müdahaleler 63
5. Kanundan Kaynaklanan Tespit Amaçlı Müdahaleler 64
6. Özellikli Bazı Müdahaleler 67
a. Estetik Amaçlı Müdahaleler 67
b. Organ ve Doku Nakilleri 69
c. Gebelik Sonlandırmaları 71
d. Sterilizasyon ve Kastrasyon 74
e. Üremeye Yardımcı Tedaviler 78
f. Prenatal Tarama ve Tanı Testleri 79
g. Cinsiyet Değişikliğine Yönelik Müdahaleler 80
II. HEKİM İLE HASTA ARASINDAKİ İLİŞKİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ 81
A. Kamu Hizmetinin Sunulması 84
B. Tıbbi Müdahale Sözleşmesi 87
1. Genel Olarak 87
2. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Hukuki Niteliği 93
a. Sui Generis Sözleşme Olduğu Görüşü 94
b. Hizmet Sözleşmesi Olduğu Görüşü 96
c. Eser Sözleşmesi Olduğu Görüşü 100
d. Vekalet Sözleşmesi Olduğu Görüşü 105
3. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Kurulması 113
4. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Tarafları 120
5. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Kapsamı 125
6. Tıbbi Müdahale Sözleşmesinin Sona Ermesi 128
a. İfa İle 129
(1) İfa Konusu 131
(2) İfa Yeri ve Zamanı 132
b. Taraflardan Birinin Ölümü, Ehliyetini Kaybetmesi veya İflası İle 135
c. Azil veya İstifa İle 138
C. Vekaletsiz İş Görme 140
1. Türleri ve Unsurları 140
2. Vekaletsiz İş Görme Kapsamında Ele Alınan Tıbbi Müdahaleler 142
D. Haksız Fiil 143
III. TIBBİ MÜDAHALE SÜRECİNDE TARAFLARIN HAK ve YÜKÜMLÜLÜKLERİ, HEKİMİN MESLEKİ ÖZERKLİĞİ 146
A. Hekimin Hak ve Yükümlülükleri 148
1. Hekimin Hakları 148
a. Sağlıklı ve Güvenli Bir Ortamda Çalışma Hakkı 150
b. Dinlenme Hakkı 152
c. Bilimsel Tıbbi Gelişmeleri İzleme ve Çağdaş Yöntemleri Uygulama Hakkı 153
d. Çalışma Ekibini Seçme ve Danışma Hakkı 154
e. Hastadan İşbirliği Bekleme Hakkı 155
f. Hastadan Saygı ve Güven Bekleme Hakkı 156
g. İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı 157
h. Makul Sayıda Hasta Bakma ve Hastasına Yeterli Zamanı Ayırma Hakkı 157
i. Yaptığı İşin Karşılığında Ücret Talep Etme Hakkı 159
j. Mesleğini Serbestçe İcra Etme Hakkı 160
k. Tıbbi Müdahaleyi Tamamen ya da Kısmen Üstlenmeme veya Yarım Bırakma Hakkı 160
2. Hekimin Yükümlülükleri 163
a. Öykü Alma ve Muayene Yükümlülüğü 167
b. Tanı Koyma Yükümlülüğü 169
c. Tedavi Yükümlülüğü 173
d. Hastanın Rızasını Alma ve Bilgilendirme Yükümlülüğü 176
e. Kişisel Edim Yükümlülüğü 176
f. Özen Yükümlülüğü 178
g. Konsültasyon Önerme ve Konsültasyon Talebini Kabul Etme Yükümlülüğü 182
h. Tedaviyi Üstlenmekten Kaçınma ve Tedaviyi Durdurma Yükümlülüğü 183
B. Hastanın Hakları ve Yükümlülükleri 184
1. Hastanın Hakları 184
a. Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı 189
b. Tıbbi Gereklere Uygun Tanı, Tedavi ve Bakım Hakkı 192
c. Rızası Olmaksızın Tıbbi Müdahaleye Tabi Tutulmama Hakkı 193
d. Bilgilenme Hakkı 194
e. Sağlık Kuruluşunu, Hekimi ve Personeli Seçme ve Değiştirme Hakkı 195
f. Tedaviyi Reddetme ve Durdurma Hakkı 196
g. Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı 197
2. Hastanın Yükümlülükleri 197
a. Hastalıkla İlgili Belirti ve Bulguları Bildirme Yükümlülüğü 200
b. Muayeneye, Tanı ve Tedavi Yöntemine Katlanma Yükümlülüğü 201
c. Hekimin Tavsiyelerine Uyma Yükümlülüğü 203
d. Ücret Ödeme Yükümlülüğü 205
e. Diğer Yükümlülükler 208
C. Hekimin Mesleki Özerkliği 210
1. Kavram ve İçerik 210
2. Hekimin Tedavi Özgürlüğü 214
İkinci Bölüm
HUKUKA UYGUN TIBBİ MÜDAHALENİN KOŞULLARI
I. TIBBİ MÜDAHALELERDE GENEL NİTELİKLİ HUKUKA UYGUNLUK NEDENİ OLARAK RIZA UNSURU VE İSTİSNALARI 221
A. Hukuka Uygunluk Nedenlerine İlişkin Genel Açıklamalar 221
B. Hastanın Tıbbi Müdahaleye Rızası 226
1. Rızaya İlişkin Yasal Düzenlemeler 229
2. Geçerli Rızanın Koşulları 232
a. Genel Kurallar 232
b. Rıza Açıklama Yetkisi 238
(1) Rıza Açıklama Yetkisine İlişkin Bazı Özel Düzenlemeler 247
c. Hastanın Aydınlatılmış Olması 250
(1) Aydınlatmaya İlişkin Yasal ve Mesleki Etik Düzenlemeler 256
(2) Aydınlatmanın Genişliği ve Türleri 259
(a) Tedavi Aydınlatması 260
(b) Risk Aydınlatması 263
(c) Süreç Aydınlatması 268
(3) Aydınlatmanın Zamanı 269
(4) Aydınlatmanın Yapılmayabileceği Durumlar 270
(5) Aydınlatmaya Özet Bakış ve Yargıtay’ın Yaklaşımı 273
d. Rızanın Şekli 277
3. Varsayılan Rıza 282
4. Hasta Vekaleti ve Hasta Talimatı 283
a. Hasta Vekaleti 283
b. Hasta Talimatı 284
C. Rızanın Aranmadığı Tıbbi Müdahalelerde Hukuka Uygunluk Nedenleri 288
1. Üstün Özel Yarar 289
2. Üstün Kamusal Yarar ve Kanunun Verdiği Yetki 292
D. Rızanın Aranmadığı Bazı Tıbbi Müdahaleler 295
1. Acil ve Zorunlu Hallerdeki Tıbbi Müdahaleler 295
2. Ameliyatın Genişletilmesi 299
3. Kamu Sağlığının Korunması Amacıyla Toplumun Tümüne veya Belirli Bir Kesimine Yönelik Önleyici ve İyileştirici Nitelikli Müdahaleler 301
4. Ceza Hukukundan Kaynaklanan Müdahaleler 303
5. Açlık Grevlerindeki Tıbbi Müdahaleler 310
6. Tutukevi ve İnfaz Kurumlarında Gerçekleştirilen Tıbbi Müdahaleler 312
7. Kısıtlılara ve Toplum İçin Tehlike Oluşturan Kişilere Yönelik Tıbbi Müdahaleler 314
8. Küçüklere Uygulanan Koruyucu Tedavi Tedbirleri 317
9. Soybağının Tespitine Yönelik Davalarda Doku Alınması 318
II. TIBBİ MÜDAHALELERİN HUKUKA UYGUNLUĞU İÇİN ARANAN DİĞER UNSURLAR 320
A. Tıbbi Müdahalede Bulunma Yetkisi 322
1. Mesleki Koşullar 323
a. Tıp Fakültesi Mezunu Olmak 324
b. Tabip Odasına Kayıtlı Bulunmak 325
c. Hekimlik Mesleğinin İcrasına Geçici ya da Sürekli Engel Hali Bulunmamak 325
d. Uzmanlık 326
B. Tıbbi Müdahalenin Hukuken Öngörülmüş Amaçlara Yönelmiş Olması – Endikasyon Bulunması 331
1. Tıbbi Müdahalelere Dayanak Teşkil Eden Yasal Düzenlemeler 332
2. Endikasyon 334
3. Tıbbi Endikasyonu Olmayan Müdahaleler 337
C. Müdahalenin Tıp Biliminin İlke ve Kurallarına Uygun Olarak Gerçekleştirilmesi 342
1. Genel Olarak 342
2. Tıbbi Standart 345
a. Farklı Yöntemlerin Varlığı 346
b. Uzmanlık Alanının Etkisi 347
c. Ülkenin ve Bölgenin Gelişmişlik Düzeyi 348
d. Bilimsel ve Teknolojik İlerlemelerin Etkisi 349
e. Tıbbi Standardı Belirlemeye Yönelik Rehberler 350
Üçüncü Bölüm
HEKİMİN TIBBİ MÜDAHALESİNE SINIRLAMA GETİREN VE MÜDAHALEDEN KAÇINMASINA YOL AÇABİLEN DURUMLAR
I. GENEL AÇIKLAMALAR 353
II. HASTA KAYNAKLI SINIRLAMALAR 354
A. Tedaviyi Ret veya Durdurma Hakkının Kullanılması 354
1. Hastanın Tedaviyi Reddetmesi 355
a. İlgili Yasal ve Etik Düzenlemeler 357
b. İnançlar Gereği Tedavinin Reddi 358
c. Açlık Grevlerinde Tedavinin Reddi 360
d. Tutuklu ve Hükümlülerin Tedaviyi Reddi 363
e. Terminal Dönemdeki Hastaların Tedaviyi Reddi 365
f. Hastanın Tedaviyi Reddi Karşısında Hekimden Beklenen Tutum 370
g. Tedavinin Kısmen Reddi 372
h. Tedavinin Reddinin Kayıt Altına Alınması 375
i. Hastanın Tedaviyi Reddine Toplu Bakış ve Bazı Değerlendirmeler 376
2. Yasal Temsilcinin – Hastaya Bakmakla Yükümlü Kişinin Tedaviyi Reddetmesi 378
a. Ebeveynin Tedaviyi Reddetmesi 379
(1) Ebeveynce Aşı Uygulamasının Reddine İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararları 384
b. Vasinin Tedaviyi Reddetmesi 390
3. Ayırt Etme Gücüne Sahip Küçüklerin ve Gençlerin Tedaviyi Reddetmesi 393
4. Gebeliğin Sonlandırılmasına Rıza Gösterilmemesi 397
5. Gebe Kadının Tedaviyi Reddetmesi 400
B. Hastanın Vermiş Olduğu Rızanın Kapsamı 402
C. Rızanın Yokluğunda ya da Sınırlarının Zorunlu Olarak Aşılmasında Müdahalenin Boyutları 406
1. Beklenmedik Şekilde Ortaya Çıkan Acil Durumlarda 407
2. Ameliyatın Genişletilmesi Gerektiğinde 408
a. Genişletme Olasılığının Öngörülebilir Olması 409
b. Anestezi Yönteminin Etkisi 411
3. Yakınlarının Rızası Aranmaksızın Ölüden Organ Alınması 414
D. Hastanın Yeterli ve İspat Edilebilir Şekilde Aydınlatılmasının Mümkün Olmaması 416
1. Aydınlatmaya İlişkin İspat Külfeti 419
2. Yazılı Rıza Formlarının Geçerliliği Sorunu 423
3. Yetersiz Aydınlatma İddiası Karşısında İleri Sürülebilecek Hususlar 427
4. Hastanın Algı Seviyesi ile Uyumlu Aydınlatma Sorunu 429
5. Hatalı Aydınlatma 434
6. Aydınlatmaya İlişkin Beklentiler Hakkında Değerlendirmelerimiz 434
III. KANUNDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR 439
A. Organ Nakline İlişkin Sınırlamalar 440
B. Gebelik Sonlandırmasına İlişkin Sınırlamalar 447
C. Sterilizasyona İlişkin Sınırlamalar 450
D. Üremeye Yardımcı Yöntemlere İlişkin Sınırlamalar 452
E. Cinsiyet Değiştirici Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar 453
F. Cerrahi Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar 454
G. Yargılama Hukuku Uyarınca Gerçekleştirilen Müdahalelere İlişkin Sınırlamalar 455
H. Personel, Fiziksel Koşullar ve Donanıma İlişkin Çeşitli Sınırlamalar 458
IV. TIBBİ DURUMDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR 459
A. Müdahalede Endikasyon Bulunmaması 460
1. Cerrahi Müdahalelerde Operabilite 461
2. Tıbbi Endikasyonu Olmayan Müdahaleler 462
3. Endikasyonun Kişinin Durumuna Bağlı Olarak Değişkenlik Göstermesi 466
4. İsteğe Bağlı (Elektif) Sezaryen Sorunsalı 467
B. Müdahalenin Kontrendike Olması veya Tıbben Zorlayıcı Bir Nedenin Ortaya Çıkması 470
C. Gerekli Tıbbi Standardın Sağlanamadığı Haller 473
1. Tıbbi Standarda Bağlı Kalma Zorunluluğu 473
2. Yaygın Kabul Görmeyen Yöntemlerin Uygulanabilirliği 474
3. Uzmanlık Alanının Etkisi 476
4. Ortalama Standardın Üstündeki Yeteneklerin Uygulanması Sorunsalı 476
5. Fiziksel ve Teknik İmkanlar 477
a. Objektif Tıbbi Standardın Sağlanabilirliği 480
b. Hekimin Fiziksel ve Teknik Yetersizlikler ile Personelin Yetersizliklerinden Sorumlu Olması 480
D. Tıbbi Müdahalelerin Gerçekleştirilmesi Bağlamında İmkansızlık Hali 481
1. İmkansızlık Kavramı 481
2. Tıbbi Müdahalelerde İmkansızlık 484
3. Acil Hastaların Müdahalesiz Bırakılmama Zorunluluğu 489
E. Hasta İçin Tıbbi Müdahaleden Fayda Beklentisinin Olmaması 492
1. Şifa Umudu Kalmamış Hastalar 493
2. Tedaviye Cevap Vermeyen Olgular 500
3. Ağır Özürlü Yenidoğanlar 501
V. HEKİM KAYNAKLI SUBJEKTİF UNSURLAR VE SINIRLAMALAR 509
A. Hekimin Müdahaleyi Gerçekleştirme Bakımından Yetkili Olmaması 510
1. Uzmanlık Alanının Etkisi 510
2. Uzmanlık Dışı Acil Durumlara Müdahale 513
3. Konsültasyon İstemi 514
B. Hekimin Müdahaleyi Gerçekleştirme Hususunda Kendini Yeterli Görmemesi ve Üstlenme Kusuru 515
C. Hekimin Tıbbi Müdahaleden Kaçınma ve Hastayı Ret Hakkını Kullanması 520
1. Hastanın Reddinde Ayrımcılık Yasağı 525
2. Acil Durumlarda Müdahale Zorunluluğu 526
3. Hekimin Hastayı Reddetmesine Yol Açan Nedenler 530
a. Tıbbi Müdahalenin Hekimin Vicdanıyla Çelişmesi 531
b. Hastanın Tıbbi Müdahale Sürecinde Hekimle İşbirliği Yapmaması 536
c. Hastanın Ücret Ödememesi 540
d. Hekim ile Hasta Arasındaki Güven İlişkisinin Sarsılmış Olması 542
e. Diğer Hastaların Haklarını Koruma Kaygısı 547
f. Hastanın Enfeksiyon Taşıyıcılığı 551
E. Defansif Tıp Uygulamaları ve Yol Açtığı Sorunlar 557
Sonuç 563
Kaynakça 589
Kavramlar Dizini 627