Devletin Öldürmeme Yükümlülüğü

Yaşam hakkı, tüm insanlık için tarihten günümüze ve gelecekte de önemini asla yitirmeyecek en temel haklardandır. Ayrıca bu hak, her ne kadar Anayasa, sözleşme ve kanunlarda açıkça düzenlenmemiş olsa da sadece biyolojik varlığı değil aynı zamanda manevi varlığı da kapsamaktadır. Bu nedenle sadece biyolojik ölüm değil, aynı zamanda medeni yani sivil ölüm hali de bu hakkın ihlalinde önem arz etmektedir.

Yaşam hakkı hiçbir şekilde esnetilmeyen ve katı koruma çerçevesine sahip bir hak olsa da mutlak bir hak olmayıp, istisnai durumlarda öldürülmelerde hakkın ihlali söz konusu olmamaktadır.

Yaşam hakkı, ilgili devlete yaşamı korumanın dışında öldürülmeme yükümlülüğü de yüklemektedir. İstisnai hallerin mevcudiyeti dışında, kolluk güçleri tarafından gerçekleştirilen bütün öldürme eylemleri yaşam hakkının ihlaline neden olmaktadır.

Kitapta; yaşam hakkının spesifik alt bölümlerinden biri olan devlet tarafından yaşamın ihlal edilmesi konusu açıklanmıştır. Öncelikle yaşamın temel sınırları ve yaşamın ifade ettiği anlam ortaya konulmuş, devamında bu hakkın istisnai halleri ve olağan zamanlar ile istisnai dönemlerde hakkın sınırlamaları açıklanmıştır. Yaşamın ihlali yani öldürmeme yükümlülüğünün neden olduğu koşullar ve en çok karşılaşılan ihlal durumları içtihatlarla ifade edilmiştir. Son olarak da bu ihlal halleri karşısında fiili işleyenlerin cezasız bırakılması sorunsalı anlatılmıştır.

(Tanıtım Bülteninden)

Konu Başlıkları

Yaşam Hakkının Kapsamı ve Hukuki Dayanakları
Sivil Ölüm, Maddi ve Manevi Varlık
Yaşam Hakkına İlişkin Devletin Yükümlülükleri
Öldürmeme Yükümlülüğünün Aşılması
Olağan ve İstisna Hallerinde Yaşama Müdahalenin Sınırları
Öldürmeme Yükümlülüğünün İhlali Koşulları ve Durumları
Cezasızlık Sorunu

İçindekiler

Önsöz 5
Kısaltmalar 11
GİRİŞ 13
BİRİNCİ BÖLÜM:
DEVLETİN ÖLDÜRMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ ALTINDA
KORUNAN HAK: YAŞAM HAKKI
I. YAŞAM HAKKININ KAPSAMIVE HUKUKİ DAYANAKLARI 17
A. Hakkın Öznesi ve Konusu 18
1. Hakkın Öznesi 18
2. Hakkın Konusu 22
a. Biyolojik/Fiziksel Varlık 24
b. Maddi ve Manevi Varlık 26
c. Sivil Ölüm / Medeni Ölüm 29
B. Hakkın Hukuki Dayanakları 34
1. Uluslararası Düzenlemeler 34
2. Ulusal Düzenlemeler 37
II. YAŞAM HAKKINA İLİŞKİN DEVLETİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ 38
A. Negatif Yükümlülük – Öldürmeme Yükümlülüğü 39
B. Pozitif Yükümlülük– Koruma Yükümlülüğü 45
1. Maddi Yükümlülük 45
2. Usuli Yükümlülük / Etkin Soruşturma Yükümlülüğü 49
a. Soruşturmanın Re’sen Başlatılması 52
b. Soruşturma Organlarının Bağımsızlığı 54
c. Soruşturmanın Etkililiği (Delillerin Toplanması) 57
d. Soruşturmanın Makul Bir Özenle ve Hızla Yapılması 60
e. Soruşturma ve Sonuçlarının Açıklığı 65
İKİNCİ BÖLÜM:
DEVLETİN ÖLDÜRMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜ
AŞMADIĞI HALLERE İLİŞKİN KOŞUL VE KURALLAR
I. OLAĞAN HALDE (BARIŞ ZAMANINDA) YAŞAM HAKKININ SINIRLARI 71
II. OLAĞAN HALDE YAŞAM HAKKINA MÜDAHALEDE KABUL EDİLEN İSTİSNAİ DURUMLAR VE ŞARTLARI 74
A. Mutlak Gereklilik Şartı 76
1. Kanunilik 77
2. Zorunluluk 80
3. Ölçülülük 84
B. İstisnai Durumlar 88
1. Meşru Savunma Amacıyla Öldürme 88
a. Saldırıya İlişkin Şartlar 89
b. Savunmaya İlişkin Şartlar 90
c. Meşru Müdafaada Sınırın Aşılması 90
C. Yakalama ve Kaçmayı Önleme Amacıyla Öldürme 91
D. Ayaklanma ve İsyan Bastırma Amacıyla Öldürme 94
F. Olağanüstü Hallerde Merciin Emirlerinin Uygulanması Amacıyla Öldürme 96
III. İSTİSNA HALLERİNDE YAŞAM HAKKINA MÜDAHALE KOŞULLARI VE KURALLARI 98
A. Koşullar 102
1. Savaş, Olağanüstü Hal, Seferberlik Halini Gerektirir Bir Durum veya Tehlikenin Varlığı 102
2. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklere Ters Düşmeme 105
3. Bildirim Yükümlülüğü 105
B. Kurallar 107
1. Sınırlamanın Ölçülü Olması 107
C. İstisnanın Sınırı: Dokunulmayacak Haklar 110
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
DEVLETİN ÖLDÜRMEME YÜKÜMLÜĞÜNÜN İHLALİNİ
DOĞURAN KOŞULLAR VE İHLALİN GERÇEKLEŞTİĞİ DURUMLAR
I. DEVLETİN ÖLDÜRMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLALİNİN KOŞULLARI 113
A. Yaşam Hakkını Kullanan Bir Bireyin Olması 113
B. Yaşamın Doğal Olmayan Bir Ölümle Sona Ermiş Olması veya Yaşamanın Sona Ermemekle Birlikte Yaşamın Tehlikeye Girmesi 115
C. Ölümün Doğrudan Devletin Kolluk Kuvvetinin Müdahalesi ile Gerçekleşmiş Olması 117
D. Öldürme Olayının Haklı Olmayan Bir Nedenle Meydana Gelmiş Olması 119
II. DEVLETİN ÖLDÜRMEME YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN İHLAL EDİLDİĞİ DURUMLAR 119
A. Gözaltında Ölüm 120
B. Cezaevinde Ölüm 127
C. Kayıp Edilme 132
D. Devletin Güç Kullanması Sonucu Ölüm 135
E. Gaz Fişeğinin İsabet Etmesi Sonucu Ölüm 142
III. CEZASIZLIK SORUNU 147
A. Soruşturma İzni 149
B. Az Ceza Verilmesi 152
C. İlgisiz Suçtan Soruşturma 153
D. Takdiri İndirim 154
E. Zamanaşımı 156
F. Genel Veya Özel Af 158
G. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması 159
Sonuç 163
Kaynakça 169
Kavram Dizini 179