Avrupa Birliği Maddi Hukuku: İç Pazar

"Avrupa Birliği Maddi Hukuku: İç Pazar" kitabı, hem lisans hem de lisansüstü öğrencilere yönelik bir ders kitabı olarak hazırlanmıştır.

İç pazar, içinde malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımının sağlandığı, iç sınırların olmadığı bir alanı ifade eder. İç pazar kurmak, Avrupa bütünleşmesinin başlangıcından bu yana Avrupa Birliği'nin hedefleri arasında yer alır. Bu bakımdan iç pazar hukuku; Antlaşmalar, Avrupa Birliği tasarrufları ve özellikle de Avrupa Birliği Adalet Divanı kararları aracılığıyla, 1950'li yılların sonundan bu yana, dolayısıyla yaklaşık 60 yıldır şekillenmektedir.

İşte bu kitap, Avrupa Birliği'nin belki de en önemli maddi hukuk alanı olarak gösterilebilecek olan iç pazar ile ilgili sistematik, öz ve güncel bilgiyi yalın bir dille okura aktarma çabasının sonucudur. Bu amaçla kitapta; iç pazarın temellerinden temel serbestî hükümlerinin, yani malların, kişilerin, hizmetlerin ve sermayenin serbest dolaşımı hükümlerinin uygulanmasına ilişkin ortak çerçeveye ve iç pazara ilişkin Avrupa Birliği tasarruflarından (pozitif bütünleşmeden), temel serbestî hükümlerinin öngördüğü haklı gösterilemeyen tahdit yasağına (negatif bütünleşmeye) bir dizi konu ele alınmıştır. İşlenen konuyu daha anlaşılabilir kılmak adına "şekiller" ve "tablolar" gibi görsel anlatımlar, örnek oluşturucu ve detay verici bilgiler içeren "kutular", anlatımı özetleyen "önemli noktalar" ve bilgisini derinleştirmek isteyenler için "okuma listesi" metne eklenmiştir.

İkinci baskıda, özellikle Avrupa Birliği Adalet Divanı içtihat hukukundaki ve doktrindeki gelişmeler işlenerek kitap gözden geçirilmiş ve güncellenmiştir.

(Tanıtım Bülteninden)

Konu Başlıkları

Temelleri Yönüyle İç Pazar
Pozitif Bütünleşme Yönüyle İç Pazar (İç Pazara İlişkin AB Tasarrufları)
Negatif Bütünleşme Yönüyle İç Pazar (Haklı Gösterilemeyen Tahdit Yasağı)

İçindekiler

Sunuş 7
İkinci Baskı İçin Önsöz 8
Önsöz 9
Okura Notlar 11
Tablolar ve Şekiller Listesi 21
Kutu Listesi 23
Kısaltmalar 25
Mevzuat Listesi 27
I. Bölüm
TEMELLERİ YÖNÜYLE İÇ PAZAR
1. İÇ PAZAR: TEMELLER 35
1.1. Farklı Bütünleşme Aşamaları ve İç Pazarın Konumu 35
1.1.1. Tercihli Ticaret Anlaşması 37
1.1.2. Serbest Ticaret Alanı 38
1.1.3. Gümrük Birliği 39
1.1.4. Ortak Pazar 40
1.1.5. Parasal Birlik, Ekonomik Birlik ve Ekonomik ve Parasal Birlik 41
1.2. İç Pazara Erişmeye Yönelik Teknikler: Pozitif Bütünleşme & Negatif Bütünleşme 43
1.2.1. Ademimerkezi Model / Negatif Bütünleşme 44
1.2.1.1. Vatandaşlık / Köken Temelinde Ayrımcılık Yapmama İlkesi 44
1.2.1.2. Pazara Erişimi Güçleştirmeme İlkesi 44
1.2.1.3. Karşılıklı Tanıma İlkesi 45
1.2.2. Merkezi Model / Pozitif Bütünleşme 45
1.2.3. Ademimerkezi Model / Negatif Bütünleşme ile Merkezi Model / Pozitif Bütünleşme 46
1.3. İç Pazarın Avrupa Birliği’ndeki Tarihsel Gelişimi 47
1.3.1. Genel Tespitler 48
1.3.2. Tarihsel Gelişim Dönemleri 49
1.3.2.1. 1958–1986 Yılları Arası Dönem: Tamamlanamayan Ortak Pazar 49
1.3.2.2. 1986–1993 Yılları Arası Dönem: Tamamlanamayan Ortak Pazardan İç Pazarı Tamamlamaya (Malların Serbest Dolaşımı Ağırlıklı İlerleme) 53
1.3.2.3. 1993–2007 Yılları Arası Dönem: İç Pazarı Tamamlama (Üretim Faktörlerinin Serbest Dolaşımı Ağırlıklı İlerleme) ve Dengeleme 55
1.3.2.4. 2007 Yılının Sonrasındaki Dönem: İç Pazarı Tamamlamadan İç Pazarı Yönetmeye ve Yeni Dengeye Oturtmaya 58
—OKUMA LİSTESİ— 63
2. İÇ PAZAR: TEMEL SERBESTÎ HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASINA İLİŞKİN ORTAK ÇERÇEVE 64
2.1. …AB Tasarrufunun Yokluğunda… 66
2.2. Serbest Dolaşım Hükmünün “Uygulama Alanı” 68
2.2.1. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 68
2.2.2. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 69
2.2.3. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 72
2.3. Serbest Dolaşım Yönünden “Tahdit” 73
2.3.1. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Ayrımcılık Yasağı 74
2.3.1.1. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Doğrudan Ayrımcılık Yasağı 74
2.3.1.2. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 75
2.3.2. Serbestînin Kısıtlanması Yasağı 77
2.4. Serbest Dolaşım Yönünden “Haklı Gösterme” 79
2.4.1. Meşru Sebepler 80
2.4.1.1. Kurucu Antlaşmadaki İstisna Sebepleri 80
2.4.1.2. Kamu Yararına İlişkin Ağır Basan Sebepler 81
2.4.2. Orantılılık İlkesi 84
—OKUMA LİSTESİ— 86
II. Bölüm
POZİTİF BÜTÜNLEŞME YÖNÜYLE İÇ PAZAR
(İÇ PAZARA İLİŞKİN AB TASARRUFLARI)
1. UYUMLAŞTIRMA YETKİSİ 91
1.1. AB’nin Yetkisi ile ilgili Genel Tespitler 91
1.1.1. Yetkinin Varlığı 91
1.1.2. Yetkinin Kullanımı 92
1.1.3. Yetkinin Niteliği 92
1.2. AB’nin İç Pazar ile ilgili Yetkisi 94
1.2.1. Genel Tespitler Işığında AB’nin İç Pazar ile ilgili Yetkisi 94
1.2.2. ABİHA md. 114 96
1.2.2.1. Genel Kural: ABİHA md. 114(1) 96
1.2.2.2. Genel Kuralın Vasıflandırılması: ABİHA md. 114(2–10) 100
2. UYUMLAŞTIRMA TÜRLERİ 102
1.1. Tam Uyumlaştırma 103
1.2. Asgari Uyumlaştırma 104
—OKUMA LİSTESİ— 105
III. Bölüm
NEGATİF BÜTÜNLEŞME YÖNÜYLE İÇ PAZAR
(HAKLI GÖSTERİLEMEYEN TAHDİT YASAĞI)
1. MALLARIN SERBEST DOLAŞIMI 109
1.1. Ortak Payda: Malların Serbest Dolaşımı Hükümlerinin Uygulama Alanı 109
1.1.1. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 109
1.1.2. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 109
1.1.2.1. Ekonomik Etkinlik: Mal Ticareti 110
1.1.2.2. Sınır Aşırı Unsur 111
1.1.3. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 112
1.2. Gümrük Birliği Yönü Baskın Unsurlar: Mali Yükler ile ilgili Yasaklar 112
1.2.1. Gümrük Vergisi ve Eş Etkili Vergi Yasağı 113
1.2.1.1. Gümrük Vergisi 113
1.2.1.2. Gümrük Vergisine Eş Etkili Vergi 114
1.2.1.3. Tanım Dışı Haller 117
1.2.1.3.1. Hizmet Bedeli Olma 117
1.2.1.3.2. Birlik Hukukunun Yükümlülüklerinin Karşılığı Olma 118
1.2.2. Ayrımcı veya Koruyucu İç Vergi Yasağı 121
1.2.2.1. Benzer Ürün / Ayrımcılık Yasağı 122
1.2.2.1.1. “Benzer Ürün” Kavramı 122
1.2.2.1.2. Benzer Ürün Halinde “Doğrudan Ayrımcılık Yasağı” 123
1.2.2.1.3. Benzer Ürün Halinde “Dolaylı Ayrımcılık Yasağı” 125
1.2.2.2. Diğer Ürün / Koruyuculuk Yasağı 128
1.2.2.2.1. “Diğer Ürün” Kavramı 128
1.2.2.2.2. Diğer Ürün Halinde “Koruyuculuk Yasağı” 129
1.3. İç Pazar Yönü Baskın Unsurlar: Mali Olmayan Yükler ile ilgili Yasak 132
1.3.1. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı 132
1.3.1.1. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı Hükmünün Uygulama Alanı 135
1.3.1.2. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı Yönünden “Tahdit” 141
1.3.1.2.1. “Miktar Kısıtlaması” 141
1.3.1.2.2. “Miktar Kısıtlamasına Eş Etkili Tedbir” 141
1.3.1.2.2.1. Dassonville Kararından, Cassis de Dijon Kararı Aracılığıyla, Keck Kararına Kadarki Dönem (1974–1993) 142
1.3.1.2.2.2. Keck Kararından Komisyon v İtalya Kararına Kadarki Dönem (1993–2009) 148
1.3.1.2.2.3. Komisyon v İtalya Kararından Sonraki Dönem (2009–) 151
1.3.1.3. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı Yönünden “Haklı Gösterme” 153
1.3.1.3.1. “Haklı Gösterme” ile İlgili Ortak Tespitler 153
1.3.1.3.2. Kurucu Antlaşmadaki İstisnalar 154
1.3.1.3.2.1. Genel Ahlak 155
1.3.1.3.2.2. Kamu Düzeni 156
1.3.1.3.2.3. Kamu Güvenliği 157
1.3.1.3.2.4. İnsanların, Hayvanların veya Bitkilerin Sağlığının ve Yaşamının Korunması 157
1.3.1.3.2.5. Sınai ve Ticari Mülkiyetin Korunması 159
1.3.1.3.3. Avrupa Birliği Adalet Divanının Kabul Ettiği “Zorunlu Gereksinimler” 161
1.3.1.3.3.1. Örnek Olarak Tüketicinin Korunması 161
1.3.1.3.3.2. Örnek Olarak Çevrenin Korunması 162
1.3.1.3.4. Orantılılık İlkesi 165
1.3.1.4. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı Yönünden Örnek Uyuşmazlıklar 168
1.3.1.5. İthalat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı Yönünden Önemli AB Tasarrufu: 2015/1535 sayılı Direktif 171
1.3.2. İhracat Yönünden Miktar Kısıtlaması ve Eş Etkili Tedbir Yasağı 174
—OKUMA LİSTESİ— 179
2. KİŞİLERİN VE HİZMETLERİN SERBEST DOLAŞIMI 181
2.1. Ortak Payda (1): Birlik Vatandaşlığı ve Bu Temeldeki Birtakım Haklar 181
2.1.1. Birlik Vatandaşlığı 181
2.1.2. Birlik Vatandaşlığı Temelindeki Birtakım Haklar 185
2.2. İşçilerin Serbest Dolaşımı 187
2.2.1. İşçilerin Serbest Dolaşımı Hükmünün Uygulama Alanı 189
2.2.1.1. Kamu Hizmeti 189
2.2.1.2. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 189
2.2.1.3. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 194
2.2.1.3.1. Ekonomik Etkinlik: İstihdam 195
2.2.1.3.2. Sınır Aşırı Unsur 195
2.2.1.4. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 196
2.2.2. İşçilerin Serbest Dolaşımı Yönünden “Tahdit” 198
2.2.2.1. Vatandaşlık Temelinde Ayrımcılık Yasağı 199
2.2.2.1.1. Vatandaşlık Temelinde Doğrudan Ayrımcılık Yasağı 199
2.2.2.1.2. Vatandaşlık Temelinde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 200
2.2.2.2. Serbestînin Kısıtlanması Yasağı 202
2.2.3. İşçilerin Serbest Dolaşımı Yönünden “Haklı Gösterme” 208
2.2.4. İşçilerin Serbest Dolaşımı Yönünden Örnek Uyuşmazlıklar 208
2.2.5. İşçilerin Serbest Dolaşımı Yönünden Önemli AB Tasarrufu: İşçilerin Dolaşım Serbestîsi Tüzüğü (492/2011 sayılı Tüzük) 214
2.3. İş Kurma Hakkı 221
2.3.1. İş Kurma Hakkı Hükmünün Uygulama Alanı 223
2.3.1.1. Kamusal Yetki 223
2.3.1.2. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 223
2.3.1.3. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 226
2.3.1.3.1. Ekonomik Etkinlik: İş Kurma 226
2.3.1.3.2. Sınır Aşırı Unsur 227
2.3.1.4. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 228
2.3.2. İş Kurma Hakkı Yönünden “Tahdit” 232
2.3.2.1. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Ayrımcılık Yasağı 232
2.3.2.1.1. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Doğrudan Ayrımcılık Yasağı 232
2.3.2.1.2. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 234
2.3.2.2. Serbestînin Kısıtlanması Yasağı 237
2.3.3. İş Kurma Hakkı Yönünden “Haklı Gösterme” 244
2.3.4. İş Kurma Hakkı Yönünden Örnek Uyuşmazlıklar 244
2.3.5. İş Kurma Hakkı Yönünden Önemli AB Tasarrufu: Mesleki Niteliklerin Tanınması Direktifi (2013/55 sayılı Direktif ile değişik 2005/36 sayılı Direktif) 255
2.4. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı 261
2.4.1. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Hükmünün Uygulama Alanı 263
2.4.1.1. Kamusal Yetki 263
2.4.1.2. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 263
2.4.1.3. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 266
2.4.1.3.1. Ekonomik Etkinlik: Hizmet Ticareti 266
2.4.1.3.2. Sınır Aşırı Unsur 268
2.4.1.4. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 270
2.4.2. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden “Tahdit” 272
2.4.2.1. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Ayrımcılık Yasağı 273
2.4.2.1.1. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Doğrudan Ayrımcılık Yasağı 273
2.4.2.1.2. Vatandaşlık (/Merkez) Temelinde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 276
2.4.2.2. Serbestînin Kısıtlanması Yasağı 278
2.4.3. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden “Haklı Gösterme” 286
2.4.4. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden Örnek Uyuşmazlıklar 286
2.4.5. Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden Önemli AB Tasarrufu: Hizmetler Direktifi (2006/123 sayılı Direktif) 295
2.4.5.1. Hizmetler Direktifi’nin Kapsamı 296
2.4.5.2. Hizmetler Direktifi Uyarınca Hizmetlerin Serbest Dolaşımı 298
2.4.5.2.1. Genel Olarak 298
2.4.5.2.2. Hizmet Sunanlar ile ilgili Düzenlemeler 299
2.4.5.2.3. Hizmet Alanlar ile ilgili Düzenlemeler 302
2.4.5.3. Hizmetler Direktifi uyarınca Hizmet Sunanlar için İş Kurma Hakkı 303
2.4.5.3.1. Genel Olarak 303
2.4.5.3.2. İzin Sistemi 304
2.4.5.3.3. Yasaklanan Gereklilikler 306
2.4.5.3.4. Şüpheli Gereklilikler 307
2.4.5.3.5. Raporlama, Karşılıklı Değerlendirme ve Kısmi Standstill Yükümlülüğü 308
2.5. Ortak Payda (2): Kişilerin ve Hizmetlerin Serbest Dolaşımında Uygulama Alanı Dışı Haller ve Haklı Gösterme Aşaması 310
2.5.1. Kişilerin ve Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden Uygulama Alanı Dışı Haller: “Kamu Hizmeti” ve “Kamusal Yetki” 310
2.5.1.1. Kamu Hizmeti 310
2.5.1.2. Kamusal Yetki 314
2.5.2. Kişilerin ve Hizmetlerin Serbest Dolaşımı Yönünden “Haklı Gösterme” 316
2.5.2.1. “Haklı Gösterme” ile İlgili Ortak Tespitler 316
2.5.2.2. Kurucu Antlaşmadaki İstisnalar 318
2.5.2.2.1. Maddi Yönüyle İstisnalar 318
2.5.2.2.1.1. Kamu Sağlığı 318
2.5.2.2.1.2. Kamu Güvenliği 319
2.5.2.2.1.3. Kamu Düzeni 320
2.5.2.2.1.4. Ortak Tespit: Sınır Dışı Etme ile ilgili Özel Düzenlemeler 326
2.5.2.2.2. Usuli Yönüyle İstisnalar 329
2.5.2.3. Avrupa Birliği Adalet Divanının Kabul Ettiği “Kamu Yararına İlişkin Ağır Basan Sebepler” 330
2.5.2.3.1. Örnek Olarak Vergi Sisteminin Bütünlüğünün Korunması 332
2.5.2.3.2. Örnek Olarak Sınai ve Ticari veya Fikri Mülkiyetin Korunması 333
2.5.2.4. Orantılılık İlkesi 336
—OKUMA LİSTESİ— 340
3. SERMAYENİN SERBEST DOLAŞIMI 343
3.1. Sermayenin Serbest Dolaşımı Hükmünün Uygulama Alanı 346
3.1.1. Kişi Bakımından Kapsam (Kim Yararlanabilir?) 346
3.1.2. Konu Bakımından Kapsam (Hangi Durumlar Altında Yararlanabilir?) 347
3.1.2.1. Ekonomik Etkinlik: Sermaye Hareketi 347
3.1.2.2. Sınır Aşırı Unsur 351
3.1.3. Muhataplık (Kime Karşı Kullanabilir?) 353
3.2. Sermayenin Serbest Dolaşımı Yönünden “Tahdit” 354
3.2.1. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Ayrımcılık Yasağı 355
3.2.1.1. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Doğrudan Ayrımcılık Yasağı 355
3.2.1.2. Vatandaşlık (/Köken) Temelinde Dolaylı Ayrımcılık Yasağı 356
3.2.2. Serbestînin Kısıtlanması Yasağı 359
3.3. Sermayenin Serbest Dolaşımı Yönünden “Haklı Gösterme” 362
3.3.1. “Haklı Gösterme” ile İlgili Ortak Tespitler 362
3.3.2. Kurucu Antlaşmadaki İstisnalar 362
3.3.2.1. Vergi Mükellefleri Arasında Ayrım Yapma İmkânı 363
3.3.2.2. Ulusal Hukukun İhlalini Önleme İmkânı 364
3.3.2.3. Sermaye Dolaşımlarının Bildirimi Hakkında Prosedür Oluşturma İmkânı 365
3.3.2.4. Kamu Düzeni veya Kamu Güvenliği 365
3.3.3. Avrupa Birliği Adalet Divanının Kabul Ettiği “Kamu Yararına İlişkin Ağır Basan Sebepler” 366
3.3.4. Orantılılık İlkesi 369
3.4. Sermayenin Serbest Dolaşımı Yönünden Örnek Uyuşmazlıklar 372
3.5. Sermayenin Serbest Dolaşımı Yönünden Önemli AB Girişimi: Sermaye Piyasası Birliği Girişimi 375
—OKUMA LİSTESİ— 376
Kaynakça 377
Kavramlar Dizini 391