Elinizdeki Aile Hukuku Kitabı'nın 6. Basısı yapılmadan önce, gözden geçirilmiş , müftülere nikah me'muru yetkisi verilmesi gibi yenilikler değerlendirilmiş, dizgi yanlışları giderilmeye çalışılmıştır. Sevgili öğrencilerimize yararlı olmasını ümid ve temenni ederiz.(SUNUŞTAN)

İÇİNDEKİLER

Birinci Bölüm
AİLE HUKUKU
§1. GİRİŞ
I. Aile Kavramı
II. Aile Hukuku Kavramı
III. Türk Aile Hukuku'nun Gelişim Sürecine Kısa Bir Bakış
IV. Aile Hukuku Kaynakçasına Genel Bakış
V. Aile Hukuku'na Hakim Temel İlkeler
§2. NİŞANLANMA
I. "Nişanlanma"nın Hukuki Niteliği
II. Nişanlanma Sözleşmesinin Geçerlik Şartları
III. Nişanlanma Sözleşmesinin Hükümleri
IV. Nişanlanma Sözleşmesinin Meydana Getirdiği Nişanlılık Durumunun Sona Ermesi
V. Nişanlılık Durumunun Sona Ermesi Dolayısı ile Söz Konusu Olabilecek Talepler
§3. EVLENME SÖZLEŞMESİ VE KURUCU UNSURLARI
I. Evlenme Sözleşmesi Hakkında Genel Açıklama
II. Evlenme (Nikah) Sözleşmesinin Kurucu Unsurları
III. "Yokevlilik"lere "Evli Gibi Birlikte Yaşama" (Fiili Evlilik) Olarak Bazı Sonuçlar Bağlanabilir mi?
§4. EVLENME EHLİYETİ VE EVLENME ENGELLERİ
I. Evlenme Ehliyeti
II. Evlenme Engelleri
§5. EVLENME BAŞVURUSU, EVLENME İZNİ BELGESİ, EVLENME TÖRENİ
I. Genel Açıklama
II. Evlenme Başvurusu ve Evlenme İzni Belgesi Alınması
III. Evlenme Töreni
IV. Dini Tören
§6. EVLENMENİN GEÇERSİZLİĞİ
I. Genel Açıklama
II. Mutlak Butlan Yaptırımı
III. Nisbi Butlan Sebepleri ve Nisbi Butlan Yaptırımının Özellikleri
§7. EVLİLİK BİRLİĞİNİN HÜKÜMLERİ
I. Genel açıklama
II. Konutun Seçimi ve Aile Konutu Üzerindeki İşlemler
III. Kadının Soyadı
IV. Evlilik Birliğinin Temsili
V. Eşlerin Meslek ve İşi (TMK. 192)
VI. Eşlerin Hukuki İşlemleri (TMK. 193)
VII. Evlilik Birliğinin Kurulmasının Doğurduğu Genel Sonuçlar
§8. EVLİLİK BİRLİĞİNİ KORUMA TEDBİRLERİ
I. Genel Açıklama
II. Özel Koruma Önlemleri (Tedbirleri)
III. Önlemler Konusunda Yetkili (Aile) Mahkemesi
IV. Ailenin Korunması Ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun
V. Önceki MK'da Yer Alıp da TMK'da Yer Verilmeyen Tedbirler
§9. EŞLER ARASINDAKİ MAL REJİMİ
I. Genel Açıklama
II. Seçimlik Mal Rejimleri
III. Yasal Mal Rejimi: Edinilmiş Mallara Katılma (TMK. 218244)
IV. Edinilmiş mallara katılma rejiminde tasfiye, katılma alacağı ve katkı payının belirlenmesi
§10. EVLİLİĞİN SONA ERMESİ VE ÖZELLİKLE BOŞANMA
I. Genel Açıklama
II. Boşanma Sebeplerine Genel Bakış
III. Boşanma Sebeplerinin Gerçekleşme Şartları
IV. Özel ve Genel Boşanma Sebepleri İlişkisi
V. Boşanma Davasında Usul Kuralları
VI. "Ayrılık" Kurumu
VII. Boşanmanın Sonuçları
VIII. Boşanmanın "Yan Sonuçları" Arasında: Bir Eşin Diğer Eşe İleri Sürebileceği Talepler
IX. Evlilik Birliğinin Üçüncü Kişi Tarafından İhlali

İkinci Bölüm
SOYBAĞI HUKUKU
§11. KAVRAM VE SOYBAĞI TÜRLERİ
I. Kavram ve Terim
II. Soybağının Türleri
III. Soybağının Hükümleri
§12. SOYBAĞININ REDDİ
I. Soybağının Reddi Davası
II. Soybağının Reddi Davasında İsbat (Kanıtlama)
§13. BABAYA SOYBAĞININ SONRADAN EVLENMEYLE KURULMASI
I. Genel Açıklama
II. Sonradan Evlenme Yoluyla Soybağı Kurulmasına itiraz Davası
§14. BABAYA SOYBAĞININ EVLİLİK DIŞINDA DOĞAN ÇOCUĞU "TANIMA"YLA KURULMASI
I. Genel Açıklama Tanımanın Hukuki Niteliği
II. Tanımanın iptali Davası
§15. EVLİLİK DIŞINDA DOĞAN ÇOCUĞUN BABALIK HÜKMÜYLE BABAYA BAĞLANMASI
I. Genel Açıklama
II. Babalık Davasının Niteliği ve Özellikleri
III. Babalık Hükmünün Sonuçları
§16. EVLAT EDİNMEDEN DOĞAN SOYBAĞI İLİŞKİSİ
I. Genel Açıklama
II. Evlat Edinmenin Hukuki Niteliği
III. Bu Sözleşmenin Ahlaka Aykırı Tertiplere Araç Kılınmaması Gereği
IV. Evlat edinen ve edinilende aranan şartlar
V. Evlatlık İlişkisinin Kaldırılması:
VI. Evlatlık İlişkisinin Hükümleri
§17. VELAYET
I. Genel Açıklama
II. VELAYET HAKKININ KULLANILMASI
III. VELAYET HAKKININ KAPSAMI
IV. ÇOCUĞUN KİŞİ VARLIĞININ ANA VE BABASINA KARŞI KORUNMASI
V. VELAYET HAKKININ SONA ERMESİ
§18. AİLE TOPLULUĞU
I. NAFAKA YÜKÜMLÜLÜĞÜ VE EV DÜZENİ
§19. AİLE MALLARI
§20. VESAYET
I. KISITLAMA SEBEPLERİ
§21. KAYYIMLIK
§22. YASAL DANIŞMANLIK

 

• Güven Kavramı ve Anlamı
• Alman Hukukunda Güven Sorumluluğu
• İsviçre Hukukunda Güven Sorumluluğu
• Türk Hukukunda Güven Sorumluluğu

 

"Hukuk ve ahlakın ilişkisi konusu; özellikle biyoteknik yöntemlerin yirminci yüzyıl sonlarında hızlı bir gelişme göstermesiyle, hukukçuların üzerinde düşünmelerini gerektiren sorunlarla dolu bir alan olmuş, dar anlamda biyoetik alanı dışında da ahlak telakkilerinin değişmesine yol açmıştır. Hukukun yazılı olmayan törelere dayandığı dönemde ve çekirdek devlet sınırları içinde, iyi ve kötü töreleri ayırmak gerekmemiş, kötü töre olacağı akla gelmemiştir. “(İyi Töreler -Boni mores, Bonne Moeurs, Gute Sitten)” kavramı, Roma Devleti'nin İmparatorluk haline gelişinden sonra ortaya çıkmıştır. Roma İmparatorluğu'nun Hıristiyanlığı benimsemesiyle de “Hıristiyan Ahlakı”; “Boni Mores” kavramının belirlenmesinde başlıca etken olmuştur. Protestanlığın ortaya çıktığı Yeni Çağ'da iktisat alanının ve özellikle faizli işlemlerin “Boni Mores”in denetiminden çıkarılması olgusu kendini göstermiş, genel olarak kapitalist gelişme kendini “ahlak” ile bağımlı saymamıştır. Hıristiyan ahlakının sadece cinsel ahlak ve dolayısıyla “aile ahlakı” konusunda yetkili olduğu, iktisat ve devlet yönetimi alanının “çağdaşlaştırılması” düşüncesi, Fransız devriminden sonra güç ve yaygınlık kazanmış, “çağdaşlaştırma” düşüncesi (Saecularismus, Secularism), Aile Hukuku alanında da yayılmaya başlamıştır. Yirminci yüzyıl ortalarında yine de bazı ülkelerde “iyi töreler” kavramını -aile hukuku alanına özgü olarak- Hıristiyan ahlakının belirlediği söylenmekte devam edilmişse de, çoğunlukla Batı'da “iyi töre”, “toplumda kabul gören, genelleşen ahlak anlayışının benimsendiği yazılı olmayan ahlak kuralı” olarak anlaşılmıştır. Ülkemizde bu konuda daha fazla güçlük doğmuştur. Maddi anlamda “laiklik ilkesi”, Fransa'da olduğu gibi bizde de benimsenirken, şekli anlamda laiklik ilkesi geleneklerimizde olmadığı için “din” sosyal kurumuna devletten ayrı bir tüzel kişilik tanınmamıştır. Bu sebeple de “iyi töre”yi “aydınların ahlak telakkisinin belirleyeceği” ileri sürülmüş ve bu da “aydın kimdir?” tartışmalarına yol açmıştır. Ahlaki töreler görünürde “yazılı olmayan emredici kurallar” olduğu halde (Türk Medeni Kanunu m. 23/2, TMK m. 557/b.3, Borçlar Kanunu m. 20/TBK m. 27, BK m. 41/ TBK m. 49/2), bugün bu yazılı olmayan emredici kuralların belirlenmesinde neredeyse “imkânsızlık” derecesine varan bir güçlük söz konusu olduğu gibi, Anayasa'nın 13. maddesinin “ahlakı”, temel insan hürriyetinin genel bir sınırlama nedeni olmaktan çıkartması ve bu yeni düzenlenmenin sadece ceza hukuku alanına özgü olduğunu da belirtmemesi, yukarıda değindiğimiz Medeni Kanun ve Borçlar Kanunu'nun Anayasa'ya aykırı olup olmadıkları tereddütüne dahi yol açmıştır.






Biyoteknolojinin gelişmesi bu konularda karar verilmesini ve uzlaşmaya varılmasını büsbütün zorlaştıran sorunlar doğurmuştur. Bizde “iyi töreler” değil; “genel ahlak” terimi üstün gelmiştir. Ancak, “genel” nitelemesi uygulanacak ahlak kuralının bulunmasını zorlaştırmaktadır. Çünkü yukarıda da belirttiğimiz gibi çeşitli etkenlerle herhangi bir ahlaki sorunda uzlaşmaya (consensus) varılması imkansız gibidir. Bu durumda Roma Hukuku'nun “boni mores” kavramı yerine “nazari ahlakı” ifade eden “ethica, ethique” kavramının karşılığı olarak “genel ahlak” değil, sadece “ahlak” demek daha mı iyi olacaktır?






Kitabın ikinci bölümünde bu sorun ele alınmakta ve biyoetik sorunlar belirtilerek, üçüncü bölümde bu sorunlara bir çözüm getirilmeye çalışılmaktadır. Eserde, biyoetik sorunların Medeni Hukuktaki yansıması incelenirken genetik bilimi ışığında, “yaşamın başlangıcına dair olan biyoetik sorunlar” sınırlandırılması yapılmıştır. Bu kapsamda yaşamın sonlandırılması ve sonuna dair tartışma yaratan kürtaj, bilhassa organ nakli, ötenazi ve cinsiyet değişikliği konularına değinilmemiştir. Organ nakli konusunda özel bir kanuna sahibiz. Ayrıca TMK m. 23/son'a da bir genel kural getirilmiştir. Ayrıca organ nakli işleminin, hukuka uygun şartlar altında gerçekleştiği takdirde, kendisi açısından da ahlaki bir sorun doğurmadığını söylemek de mümkündür. Ahlaki sorun, organ verilmesinin “ivazlı işlem edimi” olması durumunda ortaya çıkmaktadır. “Ölüm yardımı-ötenazi” konusu da dar anlamda biyotekniğin gelişmesinden doğan bir sorun olarak görünmemektedir. Kanaatimiz; aktif ölüm yardımının kabul edilmemesi, pasif ölüm yardımının da ciddi ve titiz bir “etik” denetimden geçirilmesi şartıyla kabul edilmesi yönündedir. Bu iki konuyla birlikte, ikinci Medeni Kanun'da daha makul bir düzenlemeye kavuşmuş olsa da yine tereddüt doğuran bir yönü olan “cinsiyet değiştirme” konusu da yukarıda belirtilen sebeple, çalışmamızın kapsamı dışındadır. Eşcinsel birlikteliklere “hukuki sonuç bağlanması” da, bu anlamda bir biyoetik sorunu değil, “aile ahlakı” sorunudur. Bu konuları, hep birlikte bir monografide değil, başlı başına ve ayrıca bir inceleme konusu yapmak gerekir.







Çalışmamızın konusu, özellikle gen teknolojisinin hızlı bir gelişme göstermesiyle ortaya çıkan biyoetik sorunları ve yardımcı üreme tekniklerinin gelişmesi sonucu karşılaşılan soybağı alanındaki biyoetik problemlerdir. Çalışmamızda, bu problemlerin insana ve yaşamın başlangıcına dair olanları seçilmiştir. Bu sebeple, genetiği değiştirilmiş gıdalar ve hayvan deneyleri gibi konular ele alınmamıştır.




Bu kapsamda, biyoteknolojik gelişmelerin bilimsel boyutu incelenerek, karşılaşılan biyoetik sorunlar saptanmaya çalışılmış ve son bölümde de bu uygulamalara ilişkin mevcut ulusalüstü ve mukayeseli hukuk düzenlemeleri ele alınmıştır. Bu değerlendirmelerden önce ilk bölümde, etik, ahlak ve biyoetik kavramları irdelenerek, hukukun atıf yaptığı ahlak kuralları tesbit edilmeye çalışılmıştır."(Girişten)


İÇİNDEKİLER




1. GİRİŞ 1



BİRİNCİ BÖLÜM



I. Ahlak - Etik Kavramlarının Genel Olarak Değerlendirilmesi,
Aralarındaki İlişki ve Hukukun Atıf Yaptığı Ahlak
Kurallarının Belirlenmesi 5
A- Etik Kavramı Üzerine Genel Bir Değerlendirme 6
1- Etiğin Tarihsel Gelişimi 13
a- Antik Yunan’da 13
b- Hıristiyanlık Etkisi 18
c- Luther, Machiavelli, Hobbes ve Spinoza 20
d- Kant 23
2- İrade Özgürlüğü ve Değer Sorunu 25
B- Etik - Ahlak Farklılığı 39
C- Ahlak, Ahlakın Kaynağı, Ahlakilik ve Ahlaki Rölativizm
Kavramları Üzerine Genel Bir Değerlendirme 44
II. Pozitif Hukukun Atıf Yaptığı Ahlak Kurallarının Belirlenmesi 59
A- Ahlak ve Hukuk Kesişmesi 60
B- Yazılı Olmayan Emredici Kurallar Olarak Ahlak
Kuralları ve Hukuk Kuralları Arasındaki İlişki 67
C- Yeni Borçlar Kanunu 27. Maddenin Getirdiği Belirsizlik 72
D- Anayasa Metninin Yol Açtığı Belirsizlik 73
E- Anayasa 13. Madde Değişikliğinin Ahlak Kuralları ve
Kişi Hürriyeti Alanında Ortaya Çıkardığı Sakıncalar 73
F- Pozitif Hukukun Atıf (Gönderme) Yapıp Yaptırım Bağladığı ve
Anayasa İfadesiyle “Genel Ahlak Kuralları” Denen Yazılı
Olmayan Kurallar Hâkim Tarafından Nasıl Belirlenir? 75




İKİNCİ BÖLÜM



I. Biyoteknoloji ve Biyoetik Kavramlarının Genel Olarak
Değerlendirilmesi 87 A- Biyoteknoloji ve Biyoetik Kavramlarının Genel Olarak
Değerlendirilmesi 88
B- Tarihsel Gelişim ve Biyoteknoloji Alanındaki Uygulamaların
Tanımlanması 92
C- Geleneksel-Modern Biyoteknoloji Ayırımı 92
D- Biyoteknoloji: Disiplenlerarası Bir Bilim 93
E- Biyoetik Kavramı Üzerine Genel Bir Değerlendirme 96
1- Tıp Etiği 105
2- Biyoetik Alanında Etkili Olan Etik Disiplinler
(Moral Teoriler) 109
a- Faydacılık 124
b- Erdem Etiği 126
e- Kant Etiği 130
d- Liberal Bireycilik 130
e- Cemaatçilik 131
f- Bakım Etiği 131
II. Biyoteknolojik Gelişmelerin Bilimsel Yönü ve Ortaya Çıkardığı
Biyoetik Sorunların Saptanması 133
A- Genetik Bilimi 133
1- Sihirli Bir Sözcük “Gen” 135
2- İnsan Genomu Projesi (Human Genom Project) 143
3- Preimplantasyon-Prenatal ve Postnatal Genetik Teşhis
Uygulamaları (Genetik Testler) 150
a- Prenatal ve Preimplantasyon Genetik Teşhis (Genetik
Erken Teşhis İmkânları) Uygulamalarının
Bilimsel Yönü 150
b- Postnatal Genetik Diyagnoz-Teşhis Uygulamalarının
Bilimsel Yönü 158
4- Genetik Mühendisliği 162
5- Gen Terapisi 163
6- Genetik Yükseltme 168
B- Kök Hücre 169
C- Tehlikeli Bir Alan: Klonlama 179
D- Yardımcı Üreme Tıbbi Teknolojileri 188
1- In Vitro Fertilizasyon 193
2- Yumurta -Sperm ve Embriyo Bağışı- Embriyo Nakli 194
3- Kiralık (Taşıyıcı-Ödünç) Annelik 197






ÜÇÜNCÜ BÖLÜM




I. Üreme Hakkı 199
II. Embriyonun Ahlaki (Manevi) Statüsü Üzerine Genel Bir
Değerlendirme 211
A- Tür Görüşü 214
B- Devamlılık Görüşü 217
C- Benzerlik Görüşü 217
D- Potansiyellik Görüşü 218
1- Yaşam ve Yaşam Hakkı Ne Zaman Başlar? 221
a- İnsan Yaşamının Başlangıcını Döllenme Anı Olarak
Kabul Eden Teori 226
b- İnsan Yaşamının Başlangıcını Hamilelik Boyunca
Oluştuğunu Varsayan Teori 231
c- İnsan Yaşamının Başlangıcını Doğum Anı Olarak
Kabul Eden Teori 234
III. Embriyo: Bir Malvarlığı, Bir Kişi Ya Da Özel Hayatın
Korunması? 239
IV- Ulusalüstü Hukuk ve Türk Medeni Hukuku Açısından
Embriyonun Hukuki Statüsü ve Yaşam Hakkının
Değerlendirilmesi 242
V- Türk Medeni Hukuku’nda Kişiliğin Başlangıcı 250
A- Tam Doğum 250
B- Sağ Doğum 251
C- Kişiliğin Kazanıldığı Anın Başlangıcı 251
VI- Yaşamın Başlangıcına İlişkin Biyoetik Sorunlar, Ulusal ve
Ulusalüstü Hukuki Düzenlemeler 254
A- Genetik Bilimi 254
1- Preimplantasyon Testler Alanındaki Biyoetik
Tartışmalar 254
2- Prenatal Genetik Testler Alanındaki Biyoetik
Tartışmalar 278
3- Genetik Danışmanlık 282
4- Postnatal Prediktif (Önceden) Teşhis Üzerine Yapılan
Biyoetik Tartışmalar 283
5- Genetik Testler Alanında Ulusalüstü ve Mukayeseli
Hukuk Düzenlemeleri 288
a- İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 298
b- İnsan Genetik Verileri Uluslararası Bildirgesi 301
c- Avrupa Konseyi Hukuk Metinleri - Biyoloji ve Tıbbın
Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan
Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi 303
6- Gen Tedavisi ve Genetik Yükseltme Alanındaki Biyoetik
Problemler ve Olması Gereken Hukuk 304
B- Kök Hücre 308
1- Kök Hücre Alanındaki Biyoetik Sorunlar 308
2- Artık Embriyoların Durumu 316
3- Kök Hücre Elde Edilmesi Karşısında Kadınların
Durumu 319
4- Kök Hücre Elde Edilmesinde Çekirdek Transferi
Yöntemi 320
5- Kök Hücre Elde Etmek İçin Embriyo “Yaratmak” 321
6- Kök Hücre Uygulaması Hakkında Birleşmiş Milletler,
Avrupa Birliği Bünyesindeki Hukuki Düzenlemeler
ve Almanya Örneği 322
a- UN/UNESCO 322
b- Avrupa Konseyi 323
c- Avrupa Parlamentosu 327
d- Avrupa Birliği 327
e- Alman Kök Hücre Kanunu 331
f- Kök Hücrelerin Patentlenebilirliği 332
C- Klonlama 332
1- Klonlamanın Biyoetik Boyutu 332
a- İnsan Onuruna Aykırılık 334
b- Araçsallaştırma İtirazı 336
c- Genetik Çeşitliliğin Tehlikeye Girmesi İtirazı 337
d- Avrupa Parlamentosu’nun Çekinceleri 338
e- Soybağı Sorunları 339
f- Klonlamanın Güvenli Olmadığı Tezi 343
g- Klonlamanın Doğuracağı Psikolojik-Sosyal Zararlar 343
2- Klonlama Alanındaki Ulusalüstü ve Mukayeseli Hukuk
Düzenlemeleri 346
a- UN/UNESCO 346
b- Avrupa Konseyi 347
c- Avrupa Birliği 348
d- Çeşitli Ülke Hukuki Düzenlemeleri 349
VII- Yapay-Yardımcı Üreme Teknolojileri ve Üreme Etiği Üzerine
Bir Değerlendirme- Yardımcı Üreme Teknikleri Neden
Önemlidir? 352
VIII- Yapay Üreme Teknolojileri Çerçevesinde Üreme Hücreleri ve
Embriyo Açısından Genel Olarak Ortaya Çıkan Biyoetik
Problemler ve Çözüm Arayışları 354
A- “In Vitro Fertilizasyon” Uygulamasının Biyoetik Yönü 357
B- IVF ve Benzeri Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemlerinin
Hukuki Boyutu ve Homolog Döllenme Durumunda
Soybağı 364
C- Yumurta-Sperm Bağışı (Nakli) ve Embriyo Bağışı
Uygulaması Açısından Meydana Gelmesi Muhtemel
Soybağı Sorunları (Heterolog Döllenme-Üreme
Hücrelerinin Evli-Evli Olmayan Çifte Verilmesi Halinde
Soybağı Problemleri) 382
1- Sperm Bağışı 382
2- Yumurta Bağışı 388
D- Kiralık (Taşıyıcı) Annelik Sözleşmesi ve Soybağı Sorunları 393
1- Kiralık Annelik Sözleşmesinin Görünüm Şekilleri 393
2- Kiralık Annelik Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve
Tarafların Yükümlülükleri 394
3- Karşılaşılan Soybağı Problemlerine Çözüm Arayışları 398
E- Soybağı Alanında Mukayeseli Hukuk Düzenlemeleri 400

SONUÇ 405

KAYNAKÇA 409