Iustinianus’un Digesta’sında -De popularibus actionibus- (Actio popularis’ler hakkında) başlığı altında düzenleme alanı bulan actio popularis, halktan herhangi birinin dava açmasına izin veren yönüyle, modern devlet kavramının geliştiği, kanunlaştırma hareketlerinin yoğunlaştığı 19. yüzyılda, kamu menfaatlerinin korunması noktasında bireye sağladığı dava olanağıyla tartışma konusu olmuş, o zamandan günümüze dek gerek Roma hukuku gerekse çağdaş hukuk açısından ilgi merkezi özelliğini sürdürmüştür.
Çağdaş hukuk, eski Roma’nın actio popularis’ine aktif husumet, yani herkese dava yetkisi tanıması yönünden yaklaşarak, günümüzdeki bazı dava türlerini bu nitelemeyle tanımlama eğilimindedir.
Çalışma; giriş, üç bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Giriş kısmında; Roma hukukunda özel bir yeri olan actio (dava), ius (hak) ve obligatio (borç) arasındaki ilişkiler; crimina (kamu suçları) ve delicta (özel suçlar) kavram ve özelikleri; obligationes ex delicto (haksız fiil kaynaklı borçlar) ve quasi ex delicto (haksız fiil benzeri borçlar) hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde; Roma actio’lar (davalar) sistemi, bu sistem içinde uygulama bulan ordo iudiciorum privatorum (özel yargılama sistemi) ve cognitio extra ordinem (sistem dışı yargılama), ana hatlarıyla kendi içlerindeki dönemler, özellikler ve türleri gözetilerek incelenmiş ve actio popularis’in bu sistem içindeki yeri ortaya konmuştur. İkinci bölümde, actio popularis’in terminolojisi ve hukuki niteliği tartışılmıştır. Üçüncü bölümde ise, actio popularis türleri sınıflandırılarak, davanın saptanan özellikleri sunulmuştur. Sonuç kısmında, çalışmadan elde edilen sonuçlar açıklanmıştır.
Çalışmada, actiones populares’e (actio popularis’lere), konu hakkındaki araştırmaya katkı sağlaya ölçüde, dava türlerinin sınıflandırılması başlığı altında değinilmiştir; ancak amaç, bu gruba giren dava tiplerinin tek tek açıklanmasından çok, actio popularis’in kendisi hakkında derinlemesine yapılan araştırmanın sonuçlarını sunmaktır. Çalışma, Roma hukukundaki actio popularis ana teması ile ilgili olup, konunun çağdaş hukuktaki yeri ve tartışmalar kapsam dışında bırakılmıştır.
Çalışma, Roma hukukunda halkın, kendisine bazı koşullarda tanınmış bir dava imkanıyla kamu menfaatinin korunmasında önemli rolü olan actio popularis hakkında monografik bir araştırma sonuçlarını sunma iddiasıyla, günümüze tarihten bir pencere açarak, çağdaş hukukun tartıştığı, bireyin kamusal alana yargılama sahasında katılımı aracı olarak kullanılabilecek actio popularis hakkındaki
"Çalışma, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı yüksek lisans tezi olarak hazırlandı ve 2011 yılında savunularak kabul edildi. [...]İlgi çeken, günümüz hukuklarını büyük ölçüde etkilemiş, antik çağlara ait bir hukuk sisteminin toplumsal olaylarla nasıl sıkı bir ilişki içinde olduğu ve toplumsal değişimlerin nasıl doğrudan hukuk sistemlerine etki ettiği oldu. Böylece, çok sayıda çalışmaya konu olabilecek bu alan daraltılarak, kadının hak ve fiil ehliyetinin toplumsal yapıyla ilişkisi, yüzyıllarca varlık göstermiş bir devletin belli bir zaman dilimi içinde incelenip tezin sınırları dışında kalan alanlarda yapılması gereken değerlendirme, sonraki çalışmalara ya da diğer araştırmacılara bırakılmış oldu."
(Önsöz'den)
Çalışma kapsamında incelenen Roma Cumhuriyet Döneminde vergi, vergi toplamanın gerekçeleri, tahsil yöntemleri, tahsile yetkili kılınan kişi ve kurumlara ilişkin değerlendirmeler, bir yanıyla Roma İmparatorluğu ile iligili tarihi bilgileri sunarken, bir yandan da bugün vergi hukukunda kabul edilen ilke ve yöntemlerin anlaşılabilmesine ve değerlendirilebilmesine de hizmet etmektedir.
Sunuş bölümünden
Armağanda yer alan Yazarlar ve Makaleleri:
Günümüz hukukunda önemi yadsınamayacak derecede büyük olan tahkim konusunun, tarihi kökenine ışık tutmayı hedefleyen bu çalışma ile Roma Hukukunun; hukuki düşünce tarzını nasıl etkilediğini göstermesi ve hukuk kavramlarının, ilkelerinin zaman içerisinde ortaya çıkışını, değişimini ortaya koyması bakımından, hukuk tarihi için vazgeçilmez bir nitelikte olduğu göz önüne serilmektedir.
Önsöz'den
"...bu eserde Regula Iuris denilen hukuk kuralı kavramının hangi koşullar altında, nasıl ortaya çıktığını, hangi ihtiyaçları karşıladığını tarihsel açıdan incelerken, günümüz hukukçularına hukuk kuralının ne olduğu ve ne olması gerektiği konusunda bir bakış açısı kazandırmayı amaçladım. Hukuk kuralının ne olduğu ve ne olması gerektiği meselesi, her zaman üzerinde düşünülmesi gereken bir sorundur. Hukuku geliştirmek ve hukuk yaratımı faaliyetini devam ettirmek isteyen, düşünen ve düşünmek isteyen herkese faydalı olacağını ümit ediyorum."
Önsöz'den
Günümüzde, kadınların tarihine yönelik ilgi ve araştırmalar büyük ölçüde artarken, Romalı kadınlar da göz ardı edilmemiştir. Bu süreçte, Roma'da kadının hukuki durumuna ilişkin çalışmalar büyük önem taşımakla birlikte, henüz katedilmesi gereken çok yol vardır. Artık, kadınların tarihini araştırmanın önemine ilişkin
gerekçeler ileri sürmenin bir gereği olmadığı gibi, kadınların hukuki durumlarına ilişkin çalışmaların, toplumsal ve hukuki yapıyı tam olarak anlayabilmek açısından kaçınılmaz bir önem taşıdığı da ortadadır. Bir toplumun yarısından fazlasını gözardı ederek, o toplum hakkında gerçekçi ve bilimsel hiçbir yargıya varılamayacağı açıktır.
(Önsöz'den)